Η κατανόηση του εαυτού είναι ο τρόπος που μπορεί να οδηγήσει στην επίλυση προβλημάτων που φωλιάζουν στο παρελθόν μας. Ανεπίλυτα ζητήματα του παρελθόντος δρουν απορρυθμιστηκά τόσο στον εσωτερικό μας κόσμο όσο και στις διαπροσωπικές μας σχέσεις. Εμπειρίες που εμπεριείχαν αίσθηση αδυναμίας, ματαίωσης, απόγνωσης, ανεξέλεγκτου φόβου ή απώλειας, μπορεί να αποτελούν την ρίζα (ανεπίλυτων) καταστάσεων που επαναλαμβάνονται. Οι γονείς κουβαλάνε μέσα τους ζητήματα από το παρελθόν τα οποία ασυνείδητα επηρεάζουν τον τρόπο που ανατρέφουν τα παιδιά τους.
Για παράδειγμα: Aν η μητέρα του παιδιού έφευγε από το σπίτι χωρίς να αποχαιρετά το παιδί της, επειδή δεν άντεχε να το ακούει να κλαίει, αυτό μπορεί να κλόνισε την εμπιστοσύνη του παιδιού απέναντι στους άλλους. Αυτή η ανασφάλεια ενεργοποιείται σε περιόδους πιθανού αποχωρισμού, όπου αναδύονται αισθήματα αβεβαιότητας. Πιο έντονα ακόμα αισθήματα δημιουργούνται αν ο ενήλικος που έμενε στο σπίτι (ή στο σχολείο) με αυτό το παιδί του απαγόρευε να κλαίει. Υπάρχει «προδοσία» και άγχος λόγω της μητρικής απώλειας αλλά και κανένας να το ακούσει και να του δείξει κατανόηση και ότι το καταλαβαίνει. Όταν αυτό το παιδί γίνει γονιός, ο/η ίδιος/α μπορεί να αντιμετωπίσει έντονο πρόβλημα με το θέμα του αποχωρισμού. Ενδεχομένως να πυροδοτείτε η αίσθηση εγκατάλειψης και να νιώθει άβολα όποτε είναι αναγκασμένος να αποχωριστεί το παιδί του. Το παιδί εισπράττει αυτή την δυσφορία. Στο παιδί δημιουργείται μία αίσθηση ανασφάλειας και καθώς μεγαλώνει το άγχος του, αυτό με την σειρά του κάνει τον γονιό να νιώθει ακόμα πιο άσχημα που πρέπει να φύγει μακριά του. Άρα λαμβάνουν μέρος μία πληθώρα συναισθημάτων με αλυσιδωτές αντιδράσεις.
Οι τραυματικές εμπειρίες δεν γίνονται πάντα αντικείμενο επεξεργασίας, ενδεχομένως δεν μπορούμε να τις ανακαλέσουμε όποτε το θελήσουμε. Ίσως το υπερβολικό άγχος και οι ορμονικές εκκρίσεις που ενεργοποιούνται εκείνη την στιγμή να βραχυκυκλώνουν αυτόματα τα λειτουργικά κέντρα του εγκεφάλου που είναι υπεύθυνα για την αποθήκευση της αυτοβιογραφικής μνήμης. Κάποιες λοιπόν από τις πιο τραυματικές μνήμες των γονέων μπορεί να απωθηθούν στο ασυνείδητο. Η συμπεριφορά των παιδιών τους ενεργοποιεί τα άβολα και δυσάρεστα συναισθήματα που συνόδευαν τα βιώματα της δικής τους παιδικής ηλικίας χωρίς όμως να γίνονται συνειδητά, δηλαδή χωρίς να τα θυμούνται απαραίτητα. Αυτή η ευαλωτότητα των γονιών μπορεί να τους οδηγήσει σε ενοχοποίηση των παιδιών για την συμπεριφορά τους, και να τα τιμωρούν.
Η γονεϊκή αμφιθυμία εδώ αφορά την από την μία από τις αγαθότερες των προθέσεων. Όμως λόγω του συναισθηματικού φορτίου του παρελθόντος, ο τρόπος που βιώνουν τη ζωή τους τα παιδιά μπορεί να πυροδοτεί δύσκολα συναισθήματα, τα οποία μπορεί να προκαλούν ανυπόφορο συναίσθημα στους γονείς. Η αδυναμία να κατανοήσουμε και να εξηγήσουμε με λογική τι συμβαίνει, και έτσι να ανεχτούμε κάτι τέτοιο από τα παιδιά μας, μας κάνει τυφλούς μπροστά στα συναισθήματα των παιδιών μας κάτι που προκαλεί στα παιδιά μεγάλη σύγχυση και τα αποκόβει από τα ίδια τα συναισθήματά τους.
Η αδιάλλακτη στάση του γονιού μπορεί να οδηγήσει σε αυταρχικές συμπεριφορές ακόμα και (ασυνείδητες) επιθέσεις ενάντια στην ευάλωτη συναισθηματική κατάσταση του παιδιού. Το παιδί γίνεται δέκτης επιθετικών αντιδράσεων, οι οποίες εγγράφονται στην εσωτερική του ταυτότητα, τις βιώνει ως ακύρωση των συναισθημάτων του και δυσκολεύεται να αποδεχτεί τα ίδια του τα συναισθήματα. Καλό θα είναι οι γονείς κάθε φορά που νιώθουν αναστατωμένοι από την συμπεριφορά των παιδιών, να πάρουν το χρόνο να αναρωτηθούν από που έρχεται αυτή η αναστάτωση, ανοίγοντας την πόρτα στον δικό τους εσωτερικό κόσμο. Έχει ενδιαφέρον να παρατηρήσει κανείς ποιες φορές αντιδρά σπασμωδικά, ή φουντώνει ένας θυμός δυσανάλογος των καταστάσεων. Ίσως υπάρχει μοτίβο αλληλεπίδρασης με το παιδί που πυροδοτείτε από εσωτερικά βιώματα (Siegel & Hartzell, 2003).
Οι γονείς καλό είναι να συντονίζεται με τις ανάγκες του παιδιού, να συνδέονται με το βίωμα του για να δημιουργήσουν μία στενή και ουσιαστική σχέση. Βέβαια αν συντάσσονται απόλυτα με την άποψη του παιδιού φιμώνοντας την δική τους εσωτερική εμπειρία, θα δυσκολευτούν να βάλουν όρια. Τότε μπορεί να αρχίσουν να αγανακτούν με το παιδί τους επειδή θα αρχίσει να γίνεται όλο και πιο απαιτητικό. Αν αγνοήσουν όλες τις δικές τους εμπειρίες και στρέψουν όλη τους την προσοχή στις ανάγκες και τις επιθυμίες του παιδιού τους, οι ίδιοι θα νιώσουν εξουθενωμένοι, ενώ και το παιδί θα αισθάνεται μεγάλη ανασφάλεια λόγω της έλλειψης ορίων. Η ισορροπία είναι λεπτή και σίγουρα δεν είναι κάτι που κατακτάτε μία και για πάντα, αλλά κάτι για το οποίο δουλεύει κανείς συνεχώς. Είναι ανθρώπινο να χαθεί η ισορροπία, το σημαντικό είναι να προσπαθούμε για το καλύτερο χωρίς να παραδίνεται κανείς για παράδειγμα σε επιθετικά ένστικτα. Επίσης όπως αναλύεται σε επόμενο άρθρο εξαιρετικής σημασίας είναι η επανόρθωση, η παραδοχή του λάθους, η συγνώμη, σε περίπτωση που η αντίδραση στις καταστάσεις ήταν υπερβολική.
Αν χρειάζεται είναι χρήσιμο να πάρει βοήθεια κανείς από ειδικό. Κάθε γενιά επηρεάζεται από τις προηγούμενες και με τη σειρά της επηρεάζει τις επόμενες. Οι σχέσεις που δημιουργήσαμε με ανθρώπους εντός και εκτός οικογένειας, χρησιμεύουν ως μοντέλο αλληλεπίδρασης. Όταν συλλογιόμαστε τις εμπειρίες ειδικά της παιδικής ηλικίας μπορούμε να ερμηνεύουμε καλύτερα την ζωή μας. Και μια βαθύτερη αυτογνωσία έχει τη δύναμη να αλλάξει αυτό που πιστεύουμε ότι είμαστε, να καταλάβουμε καλύτερα τους άλλους, να επιλέξουμε τις συμπεριφορές μας και να βιώσουμε συνειδητά περισσότερες εμπειρίες.
Βιβλιογραφία
Siegel, D.M. & Hartzell, M., (2003). Όταν τα παιδιά θα γίνουν… Γονείς, Η Γονεϊκή συμπεριφορά και Πως διαμορφώνεται από τα βιώματα της Πρώιμης Παιδικής Ηλικίας. Βιβλίο Πρώτο. Μετάφραση: Χριστίνα Κουτρουμπά, Επ.: Θάνος Γραμμένος. Αθήνα: Εκδ. Θυμάρι.
Photo by Carlos Magno
