ΑΤΟΜΙΚΗ ΨΥΧΟΘΕΡΑΠΕΙΑ ΠΑΙΔΙΩΝ
Η συμβουλευτική ψυχοθεραπεία των παιδιών δεν δύναται να ασκηθεί με τον ίδιο τρόπο που ασκείται η αντίστοιχη των ενηλίκων. Στην περίπτωση των ενηλίκων ο ψυχολόγος τους καλεί σε διάλογο. Αν εφάρμοζα την ίδια μέθοδο στα παιδιά, αυτά θα ήταν απίθανο να αναφερθούν σε κάποιο σημαντικό θέμα. Συνήθως, μετά από μια συζήτηση σύντομης διάρκειας θα έδειχναν να βαριούνται ή θα αποσύρονταν (πχ. μένοντας σιωπηλά).Αν ο στόχος είναι να μιλήσουν ελεύθερα για επώδυνα ζητήματα, τότε θα πρέπει να χρησιμοποιήσω λεκτικές δεξιότητες συμβουλευτικής σε συνδυασμό με άλλες στρατηγικές.
Μπορεί να προτρέψω το παιδί να παίξει ή να χρησιμοποιήσει διάφορα αντικείμενα, όπως μικρά ζώα, πλαστελίνη ή άλλες μορφές τέχνης. Μπορεί να παρακινήσω το παιδί να συμμετάσχει στην αφήγηση μιας ιστορίας ή σε ένα ταξίδι στην φαντασία. Η συνδυασμένη χρήση λεκτικών δεξιοτήτων συμβουλευτικής και άλλων μέσων ή στρατηγικών διευκολύνει τη συμμετοχή του παιδιού σε μια θεραπευτικά επωφελή συμβουλευτική διεργασία. Ως θεραπευτής παρέχω στο παιδί το περιβάλλον που διευκολύνει την επίτευξη θεραπευτικών αλλαγών.
Όσον αφορά την ψυχοθεραπεία των παιδιών υπάρχουν κάποιοι γενικοί βασικοί στόχοι, οι στόχοι των γονέων, οι στόχοι που διαμορφώνονται από τον σύμβουλο και οι στόχοι του παιδιού. Οι βασικοί στόχοι μπορεί να αφορούν για παράδειγμα την δυνατότητα του παιδιού να αντιμετωπίζει δύσκολα συναισθήματα ή να μπορέσει να πετύχει ένα επίπεδο συμφωνίας μεταξύ των σκέψεων, των συναισθημάτων και της συμπεριφοράς του, τη δυνατότητα του παιδιού να νιώθει καλά για τον εαυτό του, να αποδέχεται τις δυνάμεις και τους περιορισμούς του και να αισθάνεται καλά για αυτά, να προσαρμόζεται και να λειτουργεί ικανοποιητικά στο πλαίσιο του εξωτερικού περιβάλλοντος (στο σπίτι ή στο σχολείο) και τη μεγιστοποίηση των ικανοτήτων του παιδιού έτσι ώστε να ανταποκρίνεται με επιτυχία σε κρίσιμές περιόδους-ορόσημα της ανάπτυξής του.
Οι στόχοι των γονέων σχετίζονται με τις ανάγκες των παιδιών και βασίζονται στις παρούσες συμπεριφορές του παιδιού που τους προβληματίζουν, πχ εξάλειψη κάποιας απρόσφορης συμπεριφοράς. Οι στόχοι που διαμορφώνονται από εμένα ως σύμβουλο έρχονται ως απόρροια των υποθέσεων που κάνω σχετικά με τα αίτια μιας συγκεκριμένης συμπεριφοράς του παιδιού. Τέλος οι στόχοι του παιδιού αφορούν στόχους που αναδύονται κατά την διάρκεια των θεραπευτικών συνεδριών. Πχ η ανάγκη του να μιλήσει για κάποια απώλεια όπου θα πρέπει να εστιάσω στο να επιτρέψω την εκδήλωση της διεργασίας πένθους του παιδιού.
Εφόσον οι θεραπευτικές συνεδρίες διεξάγονται με τον κατάλληλο τρόπο, οι στόχοι του παιδιού θα αναδειχτούν αβίαστα. Οι στόχοι που αφορούν τις ανάγκες του παιδιού πιστεύω ότι θα πρέπει να έχουν προτεραιότητα όποτε αυτό είναι εφικτό. Πολύ σημαντική διάσταση είναι η σχέση που αναπτύσσεται μεταξύ ψυχολόγου και παιδιού η οποία και επηρεάζει σε σημαντικό βαθμό την αποτελεσματικότητα της θεραπείας. Η σχέση αυτή θα πρέπει να λειτουργεί ως συνδετικός κρίκος μεταξύ του κόσμου του παιδιού και του ψυχολόγου, να εμπνέει ασφάλεια, να είναι αυθεντική, να είναι εμπιστευτική, να είναι μη παρεισφρητική και να είναι σκόπιμη.
Σκόπιμη με την έννοια ότι ενώ είναι αναγνωρισμένο ότι το μη-κατευθυντικό παιχνίδι μπορεί να λειτουργήσει θεραπευτικά για ορισμένα παιδιά, στις περισσότερες περιπτώσεις δεν βοηθά να επιτρέπω σε ένα παιδί να παίζει ακατάπαυστα, χωρίς κατάλληλες παρεμβάσεις οι οποίες θα προάγουν την επίτευξη των επιδιωκόμενων στόχων.
Άρα πέρα από τεχνικές παιγνιοθεραπείας για παράδειγμα μπορούν να χρησιμοποιηθούν και τεχνικές γνωσιακής συμπεριφοριστικής θεραπείας για παιδιά και εφήβους όπως τις διδάχτηκα στην Φιλαδέλφεια των ΗΠΑ από το Beck Institute, ή ΑΒΑ, κλπ. ανάλογα με τις ανάγκες του παιδιού.
ΑΤΟΜΙΚΗ ΨΥΧΟΘΕΡΑΠΕΙΑ ΕΦΗΒΩΝ
Η εφηβεία είναι η περίοδος της μετάβασης από την παιδική στην ώριμη ηλικία. Είναι σαν μια δεύτερη γέννηση που γίνεται προοδευτικά κατά την οποία μας χωρίζουν από την μητέρα μας κόβοντας τον ομφάλιο λώρο. Πρέπει σιγά σιγά να αφήσουν την οικογενειακή προστασία, όπως αφήσαν τον προστατευτικό πλακούντα. Το να αποχωριστούν το παιδί μέσα τους, την παιδική ηλικία, είναι μία μεταλλαγή. Μερικές φορές έχουν την αίσθηση ότι πεθαίνουν. Οι αλλαγές μπορεί να συντελούνται πάρα πολύ γρήγορα, ο/η έφηβος (και οι γονείς του/της) αναγκάζονται να τις ακολουθήσουν ακόμα και αν δεν νιώθουν έτοιμοι. Οι έφηβοι αν και γνωρίζουν αυτό που «πεθαίνει» μέσα τους δε γνωρίζουν ακόμα που πάνε. Λένε «δε πάει άλλο» αλλά δε ξέρουν καλά να εξηγήσουν τους λόγους.
Μια όμορφη μεταφορά από την Φρανσουάζ Ντολτό αναφέρεται στους αστακούς οι οποίοι όταν αλλάζουν εξωτερικό περίβλημα, χάνουν κατ’ αρχήν το παλιό και μένουν χωρίς καμία άμυνα όσο χρόνο χρειάζεται να φτιάξουν καινούργιο. Σε αυτό το διάστημα κινδυνεύουν πολύ. Στους εφήβους συμβαίνει περίπου το ίδιο, και το να φτιάξουν καινούργιο περίβλημα στοιχίζει σε δάκρυα και ιδρώτα. Παραμονεύουν απειλητικά πράγματα μέσα και έξω είτε τα συλλογίζονται είτε όχι. Απειλητικά με την έννοια για παράδειγμα του φόβου να αφήσει πίσω την παιδική ηλικία και που εμποδίζει να γεννηθεί ο μελλοντικός ενήλικας.
Είναι όμως και μια ηλικία γεμάτη υποσχέσεις και δύναμη μεταμόρφωσης. Οι έφηβοι «βγαίνουν» όπως οι βλαστοί από το χώμα, βγαίνουν από το κουκούλι που είχε αρχίσει να γίνεται αποπνικτικό. Η λέξη «βγαίνω» χρησιμοποιείται για το όταν βγαίνουν πχ βόλτες αλλά και για να σημάνει ότι «έχω ερωτική σχέση». Είναι μία λέξη κλειδί που αποδίδει τη θυελλώδη αλλαγή που συμβαίνει σε αυτή τη ηλικία.
Δεν υπάρχει εφηβεία χωρίς πόνο και κάποια προβλήματα. Μπορεί να είναι από τις πιο επώδυνες περιόδους της ζωής αλλά συγχρόνως και των πιο έντονων συναισθημάτων χαράς.
Θέματα τα οποία απασχολούν εφήβους που έρχονται για υποστήριξη μπορεί να έχουν να κάνουν με την σχέση με τους γονείς, τους οποίους συχνά βλέπουν ως αυταρχικούς ενώ οι γονείς αντίστοιχα προβληματίζονται για την διαχείριση αυτής της περιόδου όσον αφορά τις εξόδους, τον χρόνο που περνάνε μπροστά σε οθόνες, τα μαθήματα, εκδήλωση παραβατικής συμπεριφοράς και άλλα.
Τους νέους τους απασχολούν οι ερωτικές σχέσεις, η φιλία και άλλα. Απασχολούνται ιδιαίτερα στο Γυμνάσιο με την εικόνα τους και την αποδοχή από τους συνομήλικούς τους, όπου η έλλειψη αποδοχής έχει βρεθεί νευρολογικά να ενεργοποιεί αισθητήρες οι οποίοι ενεργοποιούνται όταν οι άνθρωποι έρχονται αντιμέτωποι με απειλές στην σωματική τους ακεραιότητα και πόνου στον εγκέφαλο (Masten et al, 2009). Για να αποφύγουν την απόρριψη μπορεί πιθανόν να είναι μέχρι και περισσότερο πρόθυμοι να ρισκάρουν. Είναι προγραμματισμένοι από την φύση να κοιμούνται λιγότερο αλλά αυτό δυσκολεύει και την ικανότητα τους να λάβουν σωστές αποφάσεις.
Γενικότερα ο εγκέφαλος των εφήβων συνεχίζει να ωριμάζει ως και μετά το σχολείο αλλά κατά την διάρκεια είναι διαμορφωμένος με τέτοιο τρόπο που βιώνουν πολύ έντονα τα συναισθήματα αλλά δεν είναι ακόμα πλήρως εξελιγμένος ο προμετωπιαίος λοβός ώστε να ξέρουν να τα διαχειρίζονται και να παίρνουν αποφάσεις, ή ακόμα και να έχουν σταθερή αίσθηση του εαυτού και της σχέσης τους με τους άλλους, την θέση που θέλουν να έχουν στην οικογένεια και την κοινωνία.
Ένα από τα πράγματα με τα οποία απασχολείται η θεραπεία λοιπόν είναι η διαχείριση ρίσκου σε περίπτωση που χρειάζεται. Αυτό δε σημαίνει ότι θα βομβαρδιστεί ο έφηβος με πληροφορίες για το ρίσκο που διατρέχει, κάτι που δεν θα τον/την βοηθήσει να πάρει καλύτερες αποφάσεις.
Άλλο συχνό αίτημα αφορά την επικοινωνία με τους γονείς πιθανόν και σε συνεδρίες οικογενειακής συνεδρίας ή ξεχωριστά. Γενικότερα η παρουσία και η συνεργασία με τον γονέα όπως και στην περίπτωση της ψυχοθεραπείας των παιδιών κρίνεται απαραίτητη. Χρειάζεται όντως να προστατευθούν ως ενός σημείου από ρίσκα όπως τα ναρκωτικά για παράδειγμα, όχι με αυταρχισμό αλλά με τα σωστά όρια. Τα όρια χρειάζονται και είναι αναμενόμενα από τους εφήβους που «δουλειά» τους είναι να προσπαθούν να τα διαμορφώσουν. Οι γονείς μπορούν να παρέχουν «ασφαλή» ρίσκα και επιβράβευση και να προσπαθούν να αποτελούν υγιή πρότυπα πχ. όσον αφορά την διαχείριση των συναισθημάτων. Πράγματα τα οποία είναι πολύ δύσκολα στην πράξη και άρα ρόλος του θεραπευτή είναι να συντονίσει αυτές τις προσπάθειες της οικογένειας να ξεπεράσουν ασφαλώς αυτή την φάση που εμφανίζεται συχνά ως αναπτυξιακή κρίση στην πορεία της οικογένειας.
ΘΕΑΤΡΙΚΟ ΠΑΙΧΝΙΔΙ (ΣΕ ΟΜΑΔΑ)
Τα παιχνίδια προσφέρουν τη δυνατότητα εισαγωγής στις ανθρώπινες σχέσεις και συμπεριφορές, αφού η διεξαγωγή τους συχνά απαιτεί εύρεση κατάλληλης στρατηγικής, εφαρμογή ειδικών δεξιοτήτων, ομαδικό ή/και ανταγωνιστικό πνεύμα. Κοινό στοιχείο όλων αυτών των κατηγοριών είναι οι στιγμές ικανοποίησης ή απογοήτευσης, καθώς και οι στιγμές ουσιαστικής ή και έντονης εμπλοκής.
Η ομάδα μας έχει εξελικτική/θεραπευτική χροιά. Αυτό σημαίνει ότι τα παιδιά στις ομαδικές μας συναντήσεις δουλεύουν προσωπικούς και ομαδικούς στόχους ανάλογα με τις εκάστοτε ανάγκες. Προτείνεται να γίνει μία συνάντηση με τους γονείς για ενημερωτικούς σκοπούς, δεν είναι όμως απαραίτητη προϋπόθεση. Οι κοινωνικές δεξιότητες εκ των πραγμάτων βελτιώνονται ενώ βοηθάω τα παιδιά να εντοπίσουν και να μάθουν να διαχειρίζονται τις δυσκολίες και να αναπτύσσουν τις δυνατότητές τους.
Οι συναντήσεις άρα περιλαμβάνουν την αξιολόγηση συμπεριφοράς στο ομαδικό πλαίσιο, την ανάπτυξη εμπιστοσύνης στην ομάδα, κατανόηση της δυναμικής ομάδας, ανάπτυξη δημιουργικότητας, διαχείριση θυμού, άγχους ή άλλων άβολων συναισθημάτων, διαχείριση παρορμητικής ή δυσλειτουργικής για το παιδί συμπεριφοράς, περισσότερη κατανόηση των κοινωνικών «κανόνων» και προσδοκιών, καλλιέργεια εν-συναίσθησης, κατανόηση της γλώσσας του σώματος και το πως αυτή επηρεάζει ή τι δείχνει στις κοινωνικές συνδιαλλαγές μας (μη λεκτική επικοινωνία), ασκήσεις χαλάρωσης, δουλειά σε ζευγάρια και υπό-ομάδες, διαχείριση κοινωνικών δυσκολιών πχ σχολικός εκφοβισμός ή άλλες στο σχολείο και αλλού, πως μπαίνουν όρια ή πως διεκδικεί το παιδί, τεχνικές έκφρασης και αυτοματισμού: έκφραση με αυτόματο και αυθόρμητο τρόπο συναισθημάτων, σκέψεων και εσωτερικών βιωμάτων (ανάδυση – έκφραση επιθυμιών), και καλλιέργεια αυτογνωσίας, αυτοεκτίμησης.
Πάνω από όλα τα παιδιά λατρεύουν και αποζητούν τις συναντήσεις μας, περνάνε όμορφα, κάνουν καινούργιους φίλους, μαθαίνουν να συσχετίζονται και τελικά μεταφέρουν τις κεκτημένες δεξιότητες και εκτός του πλαισίου της ομάδας!