Αυτό που μας λένε οι εξελικτικοί βιολόγοι είναι ότι υπάρχουν πολλά εξελικτικά πλεονεκτήματα στο να είναι κάποιος/α κυρίαρχος/η όσον αφορά τη διαιώνιση ή διάδοση του DNA του/της. Το κυρίαρχο αρσενικό, στην φύση είναι αυτό που θα κάνει πολλά παιδιά. Τα κυρίαρχα θηλυκά, έχουν την προστασία του κυρίαρχου αρσενικού και τα παιδιά τους θα λάβουν την προστασία του. Με αυτή την έννοια, η επιθυμία να κερδίσουμε ή να είμαστε κατά κάποιον τρόπο στην κορυφή είναι έμφυτη. Εμφανίζεται στους ανθρώπους ως ανησυχία για την αυτοεκτίμηση, με ατελείωτες συγκρίσεις με άλλους ανθρώπους (Siegel, 2010).
Η αίσθηση ότι κάποιος δεν είναι αρκετά καλός/ή είναι σχεδόν καθολική. Από πολύ νωρίς αποκτούμε την ικανότητα συμβολοποίησης, ενώ τοποθετούμε τον κόσμο γύρω μας σε δίκτυα. Ξεκινά με τα ονόματα των πραγμάτων, αλλά στη συνέχεια γίνεται διαφοροποίηση. Μαθαίνεται τι είναι το ίδιο και τι είναι διαφορετικό. Και πολύ σύντομα αρχίζουμε να μαθαίνουμε να κάνουμε συγκρίσεις. Ένα κλασικό παράδειγμα είναι ότι ένα τρίχρονο παιδί θέλει ένα τάλιρο περισσότερο από μια δεκάρα (ενδεχομένως επειδή είναι μεγαλύτερο σε μέγεθος, στις ΗΠΑ όπου η έρευνα ήταν) . Ένα παιδί πέντε ή έξι ετών θέλει τη δεκάρα περισσότερο από το τάλιρο (μαθαίνει λοιπόν να αξιολογεί ανάλογα με την αξία που προσδίδει η κοινωνία). Αυτό που είναι επίσης ενδιαφέρον είναι ότι τα παιδιά τριών ετών δεν αυτοκτονούν. Ενώ δυστυχώς έχουν καταγραφεί περιστατικά παιδιών έξι ετών π.χ. που έπεσαν στο τρένο. Έξι ετών! Είσαι ήδη αρκετά μεγάλος για να πεις, “Δεν είμαι αρκετά καλός.” Ή, “Αυτό δεν είναι αρκετά καλό.” (Hayes, 2019).
Κοινωνιολογικά στοιχεία δείχνουν ότι στους δυτικούς πολιτισμούς -και ιδίως στην Αμερική- η πεποίθηση ότι «πρέπει να είμαι πάντα ο νικητής» αυξάνεται κάθε χρόνο στον πληθυσμό. Οι περισσότεροι από εμάς νιώθουμε σαν να πρέπει να είμαστε νικητές με κάποιο τρόπο, σε κάποιο τομέα. Είτε αυτό είναι στον καλλιτεχνικό τομέα ή στο να είναι κάποιος δημοφιλής ή έξυπνος ή όμορφος ή σωματικά αρρενωπός, όποιος και αν είναι ο τομέας που μας ενδιαφέρει. Συνήθως αισθανόμαστε ότι πρέπει να είμαστε ισχυροί σε αυτό το τομέα για να μας αγαπούν οι άλλοι, και φανταζόμαστε ότι λόγω αυτών των ιδιοτήτων μας οι άνθρωποι θα μας αγαπήσουν. Και το αντίστροφο λειτουργεί επίσης: όταν νιώθουμε ότι μας αγαπάνε, αρχίζουμε να αισθανόμαστε, ξεχωριστοί. Έξυπνοι ή όμορφοι ή ταλαντούχοι, ό, τι κι αν είναι. Αυτοί οι δύο παράγοντες αλληλοεπιδρούν ο ένας με τον άλλον. Τελικά, όλοι θέλουμε να αγαπάμε, όλοι θέλουμε να είμαστε συνδεδεμένοι, όλοι θέλουμε να είμαστε αποδεκτοί (και αυτό σχετίζεται και με την εξελικτική μας ιστορία, εφόσον το να εκδιωχτεί κάποιος στην αφρικανική σαβάνα ήταν ισοδύναμο με μια θανατική ποινή, καθώς ήταν αδύνατο να επιβιώσει κανείς εκτός ομάδας). Λόγω αυτής της επιθυμίας για σύνδεση και αγάπη, μας απασχολεί το να αισθανόμαστε αρκετά καλοί (Siegel, 2010).
Άρα, οι άνθρωποι δεν ξεπερνούν ποτέ την ανάγκη επιβεβαίωσης και το να γίνονται αποδεκτοί οι ίδιο και τα ευάλωτα κομμάτια τους, από κάποιον που αγαπάνε. Η κοινωνία πιστεύει, ότι μόλις φτάσει κάποιος στην ηλικία των 12 ετών, δεν θα πρέπει να χρειάζεστε την επιβεβαίωση κανενός. Υποτίθεται ότι είναι ήδη ένα εξατομικευμένο, ανεξάρτητο αυτόνομο μικρό ον, κάτι που φυσικά δεν ισχύει (Johnson, 2019). Αυτή η πολύπλοκη κουλτούρα που έχουμε δεν δίνει τη δυνατότητα σε ένα άτομο να είναι φυσιολογικά ασφαλές, να είναι τολμηρό και δημιουργικό. Αντίθετα, μετατοπίζει το άτομο σε καταστάσεις εαυλωτότητας όπου προσπαθεί πάντα να αποδείξει την αξία του στον εαυτό του και στο σύστημα. Η φυσιολογική κατάστασή μας δεν είναι να βρισκόμαστε πάντα σε κατάσταση άμυνας (Porges, 2011).
Οι Ινδοί Navaho είναι γνωστοί για την παραγωγή μερικών από τα καλύτερα χαλιά στην Αμερική. Είναι ενδιαφέρον ότι οι κατασκευαστές τους βάζουν πάντα ένα εσκεμμένο ελάττωμα στο χαλί, επειδή πιστεύουν ότι δεν πρέπει ποτέ να προσβάλλονται τα πνεύματα, τα οποία μόνο μπορούν να είναι τέλεια. Πόσο διαφορετικό ακούγεται αυτό από την κουλτούρα που προωθείται στον φερόμενο ως δυτικό πολιτισμό. Είμαστε μια κουλτούρα που ακολουθεί την εικόνα. Η εικόνα είναι πιο σημαντική από την ουσία. Κάθε τηλεοπτική διαφήμιση που βλέπουμε μας θυμίζει, δεν είμαστε αρκετά καλοί. Ο υπολογιστής μας δεν είναι αρκετά γρήγορος. Το iPhone μας δεν είναι αρκετά νέο. Δεν έχω κοιλιακούς ή δεν είμαι αρκετά αδύνατος/η. Και όταν βομβαρδίζεστε με μηνύματα που σας λένε συνεχώς, από διαφορετικές οπτικές γωνίες, ότι δεν είστε εντάξει, είναι δύσκολο να μην το απορροφήσει κανείς (Yapko, 2016). Αντίστοιχα υπάρχουν αρνητικά κοινωνικά στερεότυπα για παράδειγμα για διαφορετικές φυλετικές και εθνικές ομάδες ή άτομα με διαφορετικό σεξουαλικό προσανατολισμό, τα οποία ενδεχομένως εσωτερικεύονται (Shelly Harrell, Pepperdine University, Los Angeles – USA).
Όλοι έχουμε αυτές τις σκέψεις και πεποιθήσεις. Αλλά δεν είμαστε αυτές. Μπορεί να πει κανείς ότι «δε μπορεί να αγαπήσει» ή «να παίξει θέατρο» ή οτιδήποτε. Είναι μία ενδιαφέρον ιστορία που λέει στον εαυτό του/της αλλά δεν είναι απαραίτητα η πραγματικότητα. Στην βουδιστική ψυχολογία, παραδοσιακές πρακτικές εξάσκησης συμπόνοιας αφορούν, όταν κάποιος βιώνει μία δύσκολη κατάσταση, καθώς παίρνει βαθιές, αργές ανάσες, να φέρουν την εικόνα όλων των ανθρώπων που περνάνε το ίδιο την ίδια στιγμή. Για παράδειγμα, ενώ βιώνουν ένα δύσκολο διαζύγιο, ή αν κάποιος αγαπημένος άνθρωπος έλαβε μία διάγνωση καρκίνου, εξακολουθεί να είναι πολύ δύσκολο σίγουρα, αλλά ίσως καθώς κάποιος συνειδητοποιεί ότι για παράδειγμα 1.3 εκατομμύρια άλλοι άνθρωποι διαγνώστηκαν με καρκίνο τον ίδιο χρόνο, συνειδητοποιεί ότι είμαστε όλοι μαζί σε αυτό. Συνειδητοποιεί την ευαλωτότητα της ανθρώπινης φύσης αλλά και το αναπόφευκτο της αλλαγής, ότι δεν έχει να κάνει με το άτομο αλλά την ευάλωτη ανθρώπινη φύση γενικότερα (Kornfield, 2008). Αντίστοιχα και όταν απολυθεί ή βιώνει οποιαδήποτε συνθήκη που μπορεί να ενεργοποιεί σκέψεις και πεποιθήσεις ότι «δεν είμαι αρκετός/ή».
Τέλος, είναι ενδιαφέρον από την άλλη ότι, η έρευνα δείχνει ότι τελικά όσο λιγότερα ξέρουν οι άνθρωποι, τόσο πιο σίγουροι είναι για τις αποφάσεις και τις απόψεις τους. Και όσο περισσότερα ξέρουν και όσο πιο έξυπνοι είναι, τόσο πιο πολύ αβεβαιότητα νιώθουν για τις αποφάσεις και τις απόψεις τους, αμφισβητώντας τις, ενώ σκέφτονται περισσότερο για αυτές (McGonigal, 2011). Άρα ένας βαθμός αμφισβήτησης είναι δείγμα ευφυίας, ενώ άνθρωποι που γίνονται απόλυτοι στις απόψεις τους, στην πραγματικότητα ενδεχομένως συνειδητοποιούν πολύ λιγότερα.
Θα ακολουθήσουν άρθρα σχετικά με το πως και πότε αυτή η αμφισβήτηση αν είναι συνεχής γίνεται προβληματική, τι συντελεί στην δημιουργία της, τον ρόλο τον social media και τι μπορεί να βοηθάει.
Photo by Katrina Wright
Βιβλιογραφία
Hayes, S.C. (2019). A Liberated MindQ How to Pivot Toward What Matters. Penguin Publishing Group.
Johnson, S. (2019). Attachment Theory in practice: Emotionally Focused Therapy (EFT) with Individuals, Couples, and Families. New York: The Guilford Press.
Kornfield, J. (2008). Meditation for beginners. ReadHowYouWant.com
McGonigal, K. (2011). The Willpower Instinct: How Self-Control Works, Why It Matters, and What You Can Do to Get More of It. Penguin.
Porges, S. W. (2011). The Polyvagal Theory: Neurophysiological Foundations of Emotions, Attachment, Communication, and Self-regulation (Norton Series on Interpersonal Neurobiology).
Siegel, R. D. (2010). The Mindfulness Solution: Everyday Practices for Everyday Problems. Guilford Press.
Yapko, M. (2016). The Discriminating Therapist: Asking “How” Questions, Making Distinctions, And Finding Direction in Therapy. Yapko Publications.