Μια τέτοια πεποίθηση συνήθως μαθαίνεται στο σχετίζεσθαι, δηλαδή μέσα σε σχέση με έναν άλλο άνθρωπο. Είναι ένα μήνυμα που μπορεί να πάρει κάποιος από τις πρώιμες κιόλας εμπειρίες του. Ακόμη και σαν μωρό όταν βλέπει ένα βλέμμα αποδοκιμασίας στο πρόσωπο της μητέρας ή του πατέρα του, αμέσως αρχίζει να το μεταφράζει στο σωματικό και νευρικό του σύστημα και να το ενσωματώνει. Φυσικά, τα μωρά δεν έχουν ακόμη τη γλώσσα να το εκφράσουν ή να αντιληφθούν τι συμβαίνει, αλλά η εμπειρία νοηματοδοτείται και καταγράφεται στην μνήμη τους, ενώ βιώνεται κυρίως σωματικά (Ogden, 2021).
Όλη η αναπτυξιακή ιστορία ακόμα και οι συνθήκες γύρω από τη σύλληψή, τη γέννησή, κ.α. παίζουν ρόλο. Στην πορεία της ζωής, η πεποίθηση ή η αίσθηση ότι δεν είμαι αρκετός, μπορεί να προέρχεται για παράδειγμα από γονείς που μπορεί να έχουν πραγματικά πολύ υψηλές προσδοκίες. Σχόλια από τους γονείς όπως “θα μπορούσες πολύ καλύτερα” καλλιεργούν την αίσθηση ότι δεν είμαι αρκετός/ή. Ακόμα και αν δεν εκφράζεται ρητά ότι μία χαμηλότερη απόδοση είναι απογοητευτική, αρκεί η στάση απέναντι στο παιδί ή και η γλώσσα του σώματος για να καταλάβει το παιδί ότι δεν είναι αποδεκτό λόγω των επιδόσεών του. Σε ορισμένες κουλτούρες και σε μερικές οικογένειες, τα πρότυπα είναι τόσο ψηλά που το παιδί δεν αισθάνεται ποτέ ότι μπορεί να τα φτάσει. Ή αν υπάρχει ένας αδελφός ή αδερφή που είναι πραγματικά πολύ επιτυχημένος/η σε κάποιο τομέα μπορεί να νιώθουν ότι δεν μπορούν ποτέ να είναι τόσο καλοί όσο ο έξυπνος αδερφός ή αδερφή τους.
Ίσως υπάρχει κάποιο ιδανικό στο οποίο προσπαθεί κανείς να ανταποκριθεί. Θα μπορούσε να έχει σχέση και με ένα θρησκευτικό υπόβαθρο, όπου κάποιος δεν είναι αρκετός σύμφωνα με τις αρχές των θρησκευτικών του πεποιθήσεων. Η δημιουργία και εγκαθίδρυση της πεποίθησης αυτής επηρεάζεται και από το κοινωνικό περιβάλλον, για παράδειγμα κατά την εφηβεία, στο σχολείο, από ένα δάσκαλος που είναι πραγματικά αυστηρός και επικριτικός. Για παράδειγμα, ένα αγόρι που μπορεί στην εφηβεία του να μην ήταν καλός στον αθλητισμό και να ήταν πραγματικά απογοητευμένος από αυτό (παρόλο που μπορεί να ήταν καλός σε κάποιο άλλο μάθημα). Ίσως ο προπονητής ή οι συμμαθητές του να ήταν πολύ επικριτικοί, και η εμπειρία αυτή να τον συνοδεύει μεγαλώνοντας. Αντίστοιχα ένας καθηγητής ή προπονητής που καλλιεργεί μια υποστηρικτική σχέση με ένα μαθητή του, μπορεί να διαδραματίσει σημαντικό έως καθοριστικό ρόλο στην εξέλιξη του και να αποτελέσει στήριγμα αλλά και να «εσωτερικευτεί» η σχέση, να αποτελέσει πρότυπο υγιούς σχέσης.
Τελικά, ο καλύτερος προγνωστικός παράγοντας για την ενίσχυση της αίσθησης ότι «δεν είμαι ποτέ αρκετά καλός» είναι η εμπειρία που έχει κάποιος με τον φροντιστή ή γονέα του. Όπως έχει αναλυθεί σε προηγούμενο άρθρο σε ένα βαθμό η αίσθηση αυτή είναι παναθρώπινη, όλοι την έχουν σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό. Όμως, αν μεγαλώνοντας το παιδί, υπήρχε ή εκδηλώνονταν η αγάπη μόνο όταν ανταποκρινόταν ή προσαρμοζόταν σε συγκεκριμένα πρότυπα και ιδανικά και αυτή η αγάπη αποσύρονταν όταν δεν ανταποκρινόταν στις προσδοκίες ή ένιωθε ενοχή αν δεν πληρούσε κάποια πρότυπα, ενισχύεται αυτή η αίσθηση (ότι δεν είμαι αρκετός) και μπορεί να οδηγήσει είτε σε παραίτηση, είτε σε ενοχλητικού βαθμού τελειομανία κ.α. Και δεν έχει τόση σημασία πόσο καλή δουλειά κάνει κανείς ώστε να πληροί αυτά τα πρότυπα. Είναι η εμπειρία του να πρέπει να ανταπεξέλθει κανείς σε αυτά τα πρότυπα, όπως αυτά τίθενται από κάποιον που θα έπρεπε στην ουσία να αγαπά και να φροντίζει άνευ όρων, που δημιουργεί αυτή την αίσθηση. Η εμπειρία της τήρησης αυτών των προτύπων και της μέτρησης της αγάπης και της αποδοχής με βάση την απόδοση φαίνεται να οδηγεί στο βίωμα του ότι τίποτα δεν είναι αρκετό, ανεξάρτητα από το τι κάνετε, πόσο καλά το κάνετε ή ποια είναι τα πρότυπα που όντως εκπληρώνετε, τα δικά σας ή των άλλων (McGonigal, 2011).
Φυσικά και δε σημαίνει αυτό ότι δε θα παροτρύνω το παιδί μου να προσπαθήσει περισσότερο, πιστεύοντας σε αυτό, αλλά η αγάπη μου ως γονέα δε θα εξαρτάται από το αν έβγαλε 18 και όχι 19, 16 και όχι 17 και ούτω καθεξής. Οι βαθμοί και η συμπεριφορά του παιδιού δεν είναι κάτι που χρειάζεται να επιδείξω στην ευρύτερη οικογένεια ή τον κοινωνικό μου περίγυρο. Ακόμα και αν τα καταφέρνουν να είναι επιτυχημένοι, όπως ήδη αναφέρθηκε, αυτοί οι νέοι θα νιώθουν πάντα ότι πρέπει να δουλεύουν πολύ σκληρά για να κερδίσουν την αγάπη, πιέζοντας τον εαυτό τους σε εξοντωτικούς ρυθμούς με διάφορες πιθανές συνέπειες, στην υγεία, σωματική και ψυχική αλλά και δυσκολίες όσον αφορά την ποιότητα των σχέσεων τους. Μπορεί να νιώθουν μεγάλη δυσκολία στην έκφραση των συναισθημάτων τους, και να «πνίγονται» όπως συνηθίζουμε όχι τυχαία να λέμε, επειδή αναλαμβάνουν πάρα πολλά ενώ μπορεί να δυσκολεύονται να βάλουν όρια.
Είναι σημαντικό για όλους μας είναι να μάθουμε είναι ποιες είναι οι ικανότητές μας. Ποιες οι δυνάμεις και ποιες οι αδυναμίες. Όλοι έχουν κάποιες δυνάμεις ή προτερήματα και κάποιες αδυναμίες. Αν γνωρίζουν τις αδυναμίες τους, μπορούν αν θέλουν να δουλέψουν πάνω σε αυτές και αντίστοιχα να καλλιεργήσουν και εκμεταλλευτούν τις δυνάμεις τους καλύτερα. Ένα εξαιρετικό εργαλείο (στα Αγγλικά μόνο δυστυχώς) που εξυπηρετεί αυτό το σκοπό, την καλύτερη κατανόηση ικανοτήτων του καθένα είναι το VIA Character Strengths Survey το οποίο είναι δωρεάν και επιστημονικά δημιουργημένο από τους καθηγητές Θετικής Ψυχολογίας Martin Seligman & Jordan Peterson του πανεπιστημίου της Πενσυλβάνια (Penn, ΗΠΑ) και του Τορόντο (Καναδάς) αντίστοιχα (https://www.viacharacter.org/survey/account/register).
Όλοι οι άνθρωποι είναι διαφορετικοί, ένας από τους στόχους τους θα ήταν καλό να είναι προσπαθήσουν να κατανοήσουν τις ανάγκες και τις συνήθειες τους καλύτερα, ώστε να συνδεθούν και σχετιστούν με τον ίδιο τους τον εαυτό με ένα τρόπο που εμπεριέχει αποδοχή, και τους βοηθάει να σχετιστούν με το περιβάλλον με τρόπο που ταιριάζει καλύτερα σε αυτούς. Ο κάθε άνθρωπος έχει διαφορετικό ταπεραμέντο, σύμφωνα με το οποίο ανταποκρίνεται διαφορετικά στις εμπειρίες της ζωής. Γνωρίζουμε ότι υπάρχει γενετική βάση που επηρεάζει το πώς αντιδρά ο κάθε άνθρωπος, όπου κάποιοι μπορεί να επηρεάζονται περισσότερο και άλλοι λιγότερο είτε από σημαντικές θετικές είτε από τραυματικές εμπειρίες. Αυτοί όμως που είναι ίσως περισσότερο ευαίσθητοι σε αρνητικές εμπειρίες είναι εξίσου ικανοί να επηρεαστούν θετικά από θετικές εμπειρίες ή σχέσεις. Ένας λόγος παραπάνω να αγκαλιάσει κανείς την ευαισθησία και ευαλωτότητα του, γνωρίζοντας ότι αυτή η ευαλωτότητα τον προδιαθέτει και καθιστά ώριμο για θετική αλλαγή (McGonigal, 2011).
Bιβλιογραφία
McGonigal, K. (2011). The Willpower Instinct: How Self-Control Works, Why It Matters, and What You Can Do to Get More of It. Penguin.
Ogden, P. (2021). The Pocket Guide to Sensimotor Psychotherapy. New York, USA: WW Norton & Co.
Parnell, L. (2013). Attachment Focused EMDR: Healing Relational Trauma. W. W. Norton Company.
