Αυτό το άρθρο θα είναι το πρώτο μιας σειράς άρθρων που θα επικεντρωθούν στον λεγόμενο φόβο της εγκατάλειψης. Αρχικά είναι πολλοί άνθρωποι που έχουν έναν τρόπο σκέψης «εγκατάλειψης», δηλαδή έχουν έναν τρόπο να βλέπουν τον κόσμο μέσω του αν απορρίπτονται ή όχι. Ενδεχομένως τις περισσότερες φορές να αισθάνονται ότι απορρίπτονται ή αποκλείονται (Greenberg, 2016).
Σύμφωνα με την συνάδελφο και ψυχολόγο Ruth Buczynski, αποτέλεσμα του φόβου της εγκατάλειψης μπορεί έτσι να είναι η προσκόλληση στον έλεγχο. Εστιάζοντας στην απόρριψη, υπαρκτή ή όχι, τα άλλα θετικά μηνύματα αποδοχής από τους άλλους, παραμερίζονται ή αποβάλλονται από τη συνειδητή εμπειρία.
Για παράδειγμα, κάποιοι θα παραβλέψουν την ιδέα της απόρριψης όταν κάποιος γνωστός τους συμπεριφέρεται περίεργα, σκεπτόμενοι ότι “πιθανότατα έχουν απλώς μια κακή μέρα” ή “είναι πιθανό να τους απασχολεί κάτι άλλο”, αν φαίνονται απόμακροι. Άλλοι όμως μπορεί να σκεφτούν “Δεν με συμπαθούν, δεν θέλουν να είναι μαζί μου και εύχονται να μην ήμουν εδώ”. Αρχικά θα ήταν βοηθητικό το να αναγνωρίσει κάποιος αν έχει αυτό τον τρόπο (ή μοτίβο) σκέψης.
Αυτό μπορεί να συναντάται ειδικά σε ασθενείς με οριακή διαταραχή της προσωπικότητας. Αυτοί μπορεί να περάσουν από μια παιδική ηλικία ή ακόμη και ως ενήλικες, όπου οι γονείς τους μπορεί για παράδειγμα να τους αγαπούν αλλά στη συνέχεια να τους φωνάζουν, (ειδικά π.χ. αν οι γονείς κάνουν χρήση ουσιών ή αλκοόλ). Το αποτέλεσμα είναι να μην έχουν μια σταθερή αίσθηση του εαυτού ή μια σταθερή αίσθηση σύνδεσης. Βοηθώντας τους πρώτα να καταλάβουν πώς ξεκινά αυτή η διαδικασία τους δίνει πολλές γνώσεις σχετικά με το πώς λειτουργεί το μυαλό τους – κάτι που στη συνέχεια τους βοηθά να δουν πώς η υπερ-επαγρύπνηση απέναντι στην απόρριψη στην πραγματικότητα δεν είναι χρήσιμη για αυτούς, ούτε στην παρούσα στιγμή αλλά και ούτε και μακροπρόθεσμα (Brewer, 2016).
Ένα πράγμα που μπορεί να καλλιεργηθεί στη θεραπεία λοιπόν, είναι η ικανότητα (mentalization) να καταλαβαίνει ο θεραπευόμενος την ψυχική κατάσταση των άλλων όπως αυτή καθορίζει στην συνέχεια την (εμφανή) συμπεριφορά. Αυτό συμπεριλαμβάνει το να αρχίσει να παρατηρεί ο θεραπευόμενος ότι βγάζει συμπεράσματα για τις σκέψεις και τα συναισθήματά των άλλων (ακόμα και του θεραπευτή) και ότι αυτά τα συμπεράσματα τείνουν να ακολουθούν συγκεκριμένα μοτίβα (Siegel, 2010).
Είναι επίσης σημαντικό να γίνει συνειδητό ότι η συνεχής υπερ-επαγρύπνηση ως προς την απόρριψη είναι πολύ κουραστική σε πολλά επίπεδα. Είναι εξαντλητικό να είσαι συνεχώς σε αυτή τη κατάσταση ενώ πολλοί άνθρωποι λόγω του φόβου της απόρριψης τείνουν να τερματίζουν πολλές σχέσεις. Μόλις αισθάνονται ότι κάποιος τους απορρίπτει, αυτό το άτομο πηγαίνει στη λίστα των ανθρώπων που δεν καλούν. Και αναζητούν κάποιον άλλο τον/την οποίο/α αρχικά θα εξιδανικεύσουν. Σύντομα, και πάλι, όταν υπάρξει αίσθηση απόρριψης, και αυτό το άτομο υποτιμάται και μπαίνει στη λίστα των ανθρώπων που δεν καλούν. Έτσι, η συνεχής αναζήτηση για σταθερότητα σε αυτήν την κατάσταση είναι εξαντλητική σε όλα τα επίπεδα (Brewer & Kabat-Zinn, 2016). Καθώς η λίστα των ανθρώπων που δεν καλεί, αρχίζει να επεκτείνεται, μειώνονται οι ευκαιρίες για σύνδεση με άλλους και το αίσθημα εκπλήρωσης μέσα από αυτές. Αυτό μπορεί να αρχίσει να συμβαίνει όχι μόνο τις προσωπικές τους σχέσεις, αλλά και τις εργασιακές τους σχέσεις.
Ο λόγος για τον οποίο η απόρριψη μπορεί να είναι ένα τόσο δύσκολο ζήτημα για τους ανθρώπους είναι επειδή μπορεί να βιώνεται πραγματικά ως οδυνηρή στο σώμα. Σκεφτείτε τον εαυτό σας όταν αισθάνεστε σαν να έχετε απορριφθεί άδικα. Παρατηρήστε αυτό το έντονο κύμα πόνου ή υπερδιέγερσης που μπορεί να νιώθετε. Μερικοί μπορεί να το περιγράψουν ακόμη και ως γροθιά στο στομάχι σύμφωνα με την Buczynski. Βοηθάει να προσέχει κανείς τι συμβαίνει στο σώμα του/της. Καθώς αισθάνεστε την καρδιά σας να χτυπάει γρήγορα, παρατηρήσετε εάν αυξάνεται ακόμη περισσότερο ή αν μειωθεί ή αν παραμείνει το ίδιο. Σιγά-σιγά, βοηθητικό είναι να αρχίζει να γίνεται αντιληπτή η επίδραση του φόβου της απόρριψης στο σώμα: «όταν μου είπε ότι θύμωσε μαζί μου, το σώμα μου αντέδρασε σαν να με εγκατέλειπε ή σαν να με απέρριπτε» (Levine, 2012).
Πολύ συχνά αυτό που φοβούνται οι άνθρωποι είναι αυτές οι αισθήσεις. Όταν το σώμα με βάση και τις καταγεγραμμένες συχνά όχι συνειδητές μνήμες αντιδρά σαν πραγματικά να κινδυνεύει, κατακλύζοντας άρα τον οργανισμό με ορμόνες όπως αδρεναλίνη, είναι πιο δύσκολο να σκεφτεί με βάση τα πραγματικά δεδομένα κάποιος.
Ιδιαίτερα οι άνθρωποι τείνουν να φοβούνται αισθήσεις που σχετίζονται με δυσάρεστα συναισθήματα: θλίψη, φόβος, θυμό. Αισθήσεις όπως πόνος στο στήθος, στο στομάχι, ταχυκαρδία, δύσπνοια, εφίδρωση, τρέμουλο, σφίξιμο των γροθιών κλπ. Όσο κάποιος αντιστέκεται σε αυτές τις αισθήσεις, αυτές τείνουν να χειροτερεύουν και είναι πιο πιθανό να «πιαστεί» κανείς σ’ ένα φαύλο κύκλο, θυμίζοντας οριακά κρίσεις πανικού. Έτσι, στη θεραπεία είναι σημαντικό να μάθει κανείς την αυτό-ρύθμιση, δηλαδή την διαχείριση αυτών των δυσάρεστων αισθήσεων και αισθημάτων, μειώνοντας το φόβο του να εγκαταλειφθεί.
Βιβλιογραφία
Greenberg, M. (2016). The Stress-Proof Brain: Master Your Emotional Response to Stress Using Mindfulness and Neuroplasticity. Oakland: New Harbinger Publications, Inc.
Siegel, R. (2010). The Mindfulness Solution: Everyday Practices for Everyday Problems. Guilford Publications.
Brewer, J. & Kabat-Zinn, J. (2016). The Craving Mind: From Cigarettes to Smartphones to Love – why We Get Hooked and how We Can Break Bad Habits. Yale University Press.
Levine, P. (2012). In an Unspoken Voice: How the Body Releases Trauma and Restores Goodness, North Atlantic Books.
Hanson, R. (2011). Buddha’s Brain: The Practical Neuroscience of Happiness, Love, and Wisdom. ReadHowYouWant.com.
