Η εξατομίκευση, ένα φυσιολογικό στάδιο της εξέλιξης ξεκινά στην ηλικία των δύο ετών όταν το παιδί αρχίζει να λέει «όχι» και «δικό μου». Τότε αρχίζει να ωριμάζει και να διαμορφώνει τα δικά του θέλω, ανάγκες, επιθυμίες και να «αποχωρίζεται» τους γονείς για να διαμορφώσει μία υγιής αίσθηση εαυτού. Οι υγιείς γονείς επιτρέπουν αυτή τη διαδικασία να λάβει χώρα κατά τρόπο σταδιακό και φυσικό. Η διαδικασία της εξατομίκευσης παρακωλύεται για το παιδί μίας ναρκισσιστικής μητέρας ή πατέρα, καθώς εκείνη ή εκείνος είτε το έχει εγκολπωθεί, είτε παραμελήσει. Το παραμελημένο παιδί δεν μπορεί να καλύψει τις συναισθηματικές του ανάγκες ώστε να διαχειριστεί την διαδικασία του αποχωρισμού, καθώς ακόμα προσπαθεί να γεμίσει το συναισθηματικό του ντεπόζιτο με γονεϊκή αγάπη. Συνεχίζει να προσπαθεί να κερδίσει την προσοχή και αποδοχή του γονέα ή των γονέων. Αντίστοιχα, το παιδί που έχει υποστεί συγχώνευση, αποθαρρύνεται από το να δει τον εαυτό του ως κάτι ξεχωριστό από τους γονείς καθώς και από το να έχει εξατομικευμένες ανάγκες, επιθυμίες, σκέψεις ή συναισθήματα. Και στις δύο περιπτώσεις οι συναισθηματικές ανάγκες του παιδιού δεν καλύπτονται και τo παιδί δυσκολεύεται να αναπτύξει μία αίσθηση εαυτού. Ως ενήλικες μπορεί να παλεύουνε με ζητήματα ελέγχου πάνω στη ζωή τους, ή και με τα συναισθήματά τους, ενώ μπορεί να δυσκολεύονται να απολαύσουν όσα έχουν πετύχει. Δηλαδή, δυσκολεύονται να αποχωριστούν και να εξατομικευτούν ακόμα και ως ενήλικες.
Καθένας οφείλει να αναλάβει την διαδικασία εξατομίκευσης από την οικογένεια προσέλευσής του. Ο ψυχολογικός διαχωρισμός είναι μία εσωτερική διεργασία και δεν έχει καθόλου να κάνει με την γεωγραφική απομάκρυνση από τους γονείς ή την οικογένεια. Ο γνωστός συστημικός ψυχίατρος, καθηγητής και θεραπευτής Murray Bowen, εξηγεί ότι ένας ενήλικας μπορεί να θεωρηθεί οτι έχει προχωρήσει στην διαδικασία εξατομίκευσης όσο πιο πολύ: αντιδρά λιγότερο συναισθηματικά στα οικογενειακά δυναμικά, γίνεται αντικειμενικός ή αντικειμενική παρατηρώντας τα οικογενειακά δυναμικά και συνειδητοποιεί τους μύθους, τις διαστρεβλώσεις και τα τρίγωνα που δεν έβλεπε ενώ μεγάλωνε. Εκείνος που αποκτά την ικανότητα να μεταβάλλεται σε παρατηρητή και να ελέγχει κάποιες από τις συναισθηματικές του αντιδράσεις αποκτά μια ικανότητα που είναι χρήσιμη στη ζωή απέναντι σε κάθε είδους συναισθηματική ένταση. Το περισσότερο καιρό μπορεί να ζει την ζωή του λειτουργώντας με κατάλληλη και φυσιολογική συναισθηματική ανταπόκριση, έχοντας παράλληλα την γνώση πως ανά πάσα στιγμή μπορεί να αποτραβηχτεί από μία κατάσταση, να επιβραδύνει τις αντιδράσεις του και να προβεί σε διαπιστώσεις που θα τον βοηθήσουν να ελέγξει τον εαυτό του και την κατάσταση.
Το να απελευθερωθεί κάνεις από την περιφορά γύρω από τους γονείς του είναι ο μόνος τρόπος να αναπτύσσει την πραγματική κυριαρχία πάνω στις επιλογές της ζωής του καθώς και στο να γίνει αυτός που προορίζεται να γίνει. Συχνά οι γονείς προβάλλουν τα δικά τους συναισθήματα πάνω στα παιδιά τους. Τα παιδιά σε κάποιες περιπτώσεις χρειάζεται να κατανοήσουν και να διαχειριστούν ακόμα και το φθόνο που μπορεί να προέρχεται από γονείς ή άλλα οικογενειακά πρόσωπα και να δουλέψουν πάνω σε εσωτερικευμένα αρνητικά μηνύματα. Πιο αναλυτικά:
Η προβολή (με απλά λόγια) είναι μια διαδικασία κατά την οποία κάποιος πιστεύει ότι τα δικά του συναισθήματα προέρχονται από κάποιον άλλον πιστεύοντας πως όντως το άλλο πρόσωπο αποτέλεσε την πηγή αυτών των συναισθημάτων. Οι άνθρωποι το κάνουμε αυτό όταν δεν αντιμετωπίζουμε τον ίδιο μας τον πόνο και τις δικές μας εσωτερικές συγκρούσεις και κατηγορούμε τους άλλους για τον δικό μας πόνο. Τα παιδιά πιο συγκεκριμένα μπορεί να γίνουν αποδιοπομπαίοι τράγοι των προβολών των γονέων τους, συμπεριλαμβανομένου και ενός εύθραυστου εγώ ή μίας απέχθειας για τον εαυτό (που έχει κατά βάθος ο γονέας για τον εαυτό του). Το παιδί δεν κατανοεί αυτό το μίσος και το εσωτερικεύει με αποτέλεσμα να νιώθει πως το ίδιο δεν είναι αρκετά καλό. Αυτό συχνά ξεκινάει από πολύ μικρή ηλικία και το αισθάνεται κανείς ως κάτι φυσιολογικό και πραγματικό.
Επίσης, όταν υπάρχει φθόνος προς τα παιδιά αυτά μπορεί να το αισθάνονται. Μπορεί ο φθόνος να εκφράζεται μέσα από περιφρόνηση και επικρίσεις. Όμως καθώς για παράδειγμα μία κόρη μπορεί να αναλύει πως ή γιατί θα μπορούσε να ζηλεύει η μητέρα της την εμφάνιση, τα επιτεύγματα, το σωματικό βάρος, την προσωπικότητα, τους φίλους της και την σχέση της με τον πατέρα η τα αδέρφια της, αυτή καταλήγει να νιώθει πως δεν έχει η ίδια καμία αξία. Δεν μπορεί να βγάλει κανένα νόημα για το πως μπορεί ο γονιός να έχει για το παιδί του τόσο κακά αισθήματα και ως εκ τούτου το παιδί πιστεύει πως κάτι πάει στραβά με το ίδιο. Συνήθως δυσκολεύεται πολύ να αποδεχτεί ότι τον/την φθονούν και δυσκολεύεται εξίσου να συζητήσει ανοιχτά κάτι τέτοιο. Αυτό μπορεί να συμβαίνει επειδή δεν θέλει να φανεί αλαζονικός/ή σκεπτόμενος/η πως κάποιος θα μπορούσε να την φθονήσει.
Ο φθόνος επιτρέπει απλώς στον ανασφαλή γονέα να αισθανθεί πρόσκαιρα καλύτερα με τον εαυτό του. Μέσω του φθόνου και της επίκρισης μειώνει ή ακυρώνει την παρουσία σας στην ζωή του/της και έτσι ελαχιστοποιεί την απειλή προς την εύθραυστη αυτοεκτίμηση του/της. Δε βοηθάει να ανταποδίδει κανείς την άσχημη συμπεριφορά και το φθόνο που εξαπολύεται κατά πάνω σας. Δεν ανήκει σε σας και δε χρειάζεται να ταυτιστείτε με αυτόν.
Όσο για τα αρνητικά μηνύματα των παιδικών χρονών συνήθως προέρχονται από κάποιο οικογενειακό πρόσωπο που δεν μπόρεσε να εκφράσει στοργή, ούτε να συναισθανθεί ή να δημιουργήσει μαζί σας ένα ουσιαστικό συναισθηματικό δεσμό. Που πρόβαλε πάνω σας τα δικά του συναισθήματα καθώς δεν ήταν επαφή μαζί τους, ενδεχομένως εκφράζοντας φθόνο. Δεν θα έπρεπε να επιτρέπετε σε ένα τέτοιο πρόσωπο να προσδιορίζει το ποιος είστε εσείς.
Το EMDR βοηθάει αν αντιμετωπίζετε δυσκολία στο να απαλλαγείτε από αυτά τα μηνύματα που μπορεί να έχετε εσωτερικεύσει φέρνοντας στην θεραπεία τα συγκεκριμένα αρνητικά μηνύματα. Ο θεραπευτής πιθανώς να ζητήσει να συνδέσετε κάθε μήνυμα με μία τραυματική ανάμνηση και να γίνει επανεπεξεργασία αυτών των αναμνήσεων.
Ο James Masterson (1990) στο βιβλίο του «H αναζήτηση του αληθινού εαυτού» περιγράφει τις ικανότητες-κλειδιά του αληθινού εαυτού. Αυτές είναι: η ικανότητα να βιώνει κάνεις ένα ευρύ φάσμα συναισθημάτων σε βάθος με ζωντάνια, χαρά, ενθουσιασμό και αυθορμητισμό. Ικανότητα να έχει κανείς κατάλληλη αίσθηση του τι δικαιούται και την ικανότητα να το διεκδικήσει. Η αυτοεκτίμηση, η ικανότητα να καταπραΰνει τα συναισθήματά του, η ικανότητα να δεσμεύετε, να εκφράσει δημιουργικότητα, οικειότητα, η ικανότητα να είναι κανείς μόνος και να το απολαμβάνει την σχέση με τον εαυτό του και μία συνοχή εαυτού. Αυτοί οι στόχοι γίνεται να επιτευχθούν, με τη βοήθεια της θεραπείας, η οποία μπορεί να είναι και υπόθεση ζωής αναλόγως, καθώς δεν τα πετυχαίνει κανείς όλα μονομιάς.
Βιβλιογραφία
MacBride, Κ. (2009). Will I ever be good enough? Healing the daughters of narcissistic mothers. Free Press
Masterson, F. James (1990). The search for the real self: Unmasking the personality disorders of our age. Free Press
