Τα όρια είναι μέρος των θεμελίων πάνω στα οποία χτίζονται οι σχέσεις γονιών-παιδιών, χωρίς να σημαίνει ότι η θέσπισή τους έχει να κάνει με απαγορεύσεις και τιμωρίες. Δεν στοχεύουν στην κυριαρχία αλλά την υπόδειξη. Η ακούσια αυτοθυσία στα πλαίσια του παιδαγωγικού έργου στο σπίτι η το σχολείο δεν είναι σπάνιο φαινόμενο. Οι σωματικές και ψυχικές επιβαρύνσεις δεν λαμβάνονται υπόψη, η ανατροφή των παιδιών μεταλλάσσεται σε μια διαδικασία που συνοδεύεται από έντονο ψυχικό άγχος και σωματική κόπωση. Ο γονιός (ή παιδαγωγός) που κάνει υπεράνθρωπες προσπάθειες, υπάρχει μόνο για τους άλλους κρύβει την ανάγκη να νιώθει διαρκώς απαραίτητος και αναντικατάστατος.

Πολλοί γονείς ενεργούν –ασυνείδητα- βάση των δικών τους, προσωπικών βιωμάτων. Πως ανατράφηκαν οι ίδιοι ως παιδιά, τα όρια που τους είχαν τεθεί, τις τιμωρίες που τους είχαν επιβάλει, την αποδοχή ή απόρριψη που ένιωσαν, την ικανοποίηση ή στέρηση των αναγκών τους που βίωσαν. Αν για παράδειγμα κάποιος έχει βιώσει τη θέσπιση ορίων σαν μια διαδικασία αποδοκιμασίας, μείωσης και αμφισβήτησης, δεν έχει τώρα τη θέληση ή δύναμη να πάρει την πρωτοβουλία που απαιτείται για να θέσει όρια στα δικά του παιδιά.

Σκεφτείτε όταν ήσασταν παιδιά. Τι είδη τεχνικών πειθαρχίας χρησιμοποιήθηκαν από τους γονείς σας;  Πως η ανατροφή των παιδιών σας είναι διαφορετική ή παρόμοια με την ανατροφή των παιδιών που βιώσατε κατά τη διάρκεια της δική σας παιδικής ηλικίας; Και πιθανόν και πως νιώσατε σαν παιδιά με τις μεθόδους που χρησιμοποιήσαν οι γονείς σας.

Όποιος έχει να κάνει με παιδιά –στην επαγγελματική ή προσωπική του ζωή- συναντά διαρκώς τουλάχιστον δύο παιδιά: το παιδί μέσα του και το παιδί μπροστά του. Όσο εντονότερα ζει το παιδί μέσα του, τόσο περισσότερο θα θέλει να προφυλάξει το παιδί μπροστά του από τον πόνο, τη λύπη  και το φόβο που ίσως βίωσε ο ίδιος σαν παιδί. Αλλά και τόσο περισσότερο συμβάλει –άμεσα ή έμμεσα- στη μετάδοση των φόβων και των  ασφαλειών του. Όσο περισσότερο είναι σε θέση ο γονιός να αποδεχτεί απόλυτα και σε όλη της την έκταση τη δική του παιδική ηλικία τόσο πιο ικανό καθιστά το παιδί να δεχτεί όλες τις όψεις της ζωής και να συμφιλιώνεται με τα όποια συναισθήματά του. Όποιος δείχνει συνέχεια συμπόνια, και διαρκώς παρηγορεί, μπορεί αντίθετα να αποθαρρύνει, να κάνει τα παιδιά άβουλα, παθητικά, αναστέλλοντας την ικανότητά για δράση. Τα παιδιά εκτιμούν την παραγωγική δύναμη του φόβου μόνο εφόσον έχουν βγει νικητές από μια τέτοια εμπειρία. Υπερνικούν τις επιθέσεις που δέχονται, όταν κατέχουν τη δυνατότητα να τις καθοδηγήσουν σε εποικοδομητικά μονοπάτια.

Αυτό που χρειάζονται τα παιδιά είναι σαφείς και σταθερές συναισθηματικές σχέσεις. Όποιος επιθυμεί να προβάλει στα παιδιά του τα πρότυπα της ανεξαρτησίας και της αυτονομίας πρέπει να είναι ο ίδιος αυτόνομος και ανεξάρτητος, να επιμένει στις πρωτοβουλίες του και να δέχεται τις ατέλειες του. Η προβολή ή επίδειξη της τελειότητας αποθαρρύνει τα παιδιά. Αυτή η πίεση –μην δηλαδή τυχόν και γίνουν λάθη στην ανατροφή των παιδιών κάνει πιο δύσκολη τη θέσπιση ορίων. Σίγουρα, όποιος θέτει όρια, ρισκάρει να μην είναι πάντα αρεστός στα παιδιά, να προκαλέσει την οργή ακόμα και το θυμό τους.

Σημαντικό είναι ο γονιός να έχει εμπιστοσύνη στον εαυτό του, ενδυναμώνοντας την αυτοπεποίθησή του. Μόνο μια προσωπικότητα που έχει συμφιλιωθεί με τις αμφιβολίες και τις ατέλειές της, που έχει το θάρρος να τις αναγνωρίζει, είναι σε θέση να βάλει όρια γιατί μόνο αυτή αναγνωρίζεται ως ‘αληθινή’ από τα παιδιά.  Τα αποδέχεται όπως είναι, στηρίζοντάς τα, προσφέροντάς βοήθεια αλλά και βάζοντας όρια. Το να αποδέχεται ο γονιός το παιδί  και να το ακούει δεν σημαίνει όμως πως είναι οποιαδήποτε στιγμή έτοιμος να ικανοποιήσει το κάθε τους επιθυμία.

Δυσκολίες στην θέσπιση ορίων συναντάμε και σε περιπτώσεις όπου τα παιδιά έχουν μετατραπεί σε αντικαταστάτη του συντρόφου, ένα συναισθηματικό αποκούμπι. Τα παιδιά καλούνται να δώσουν νόημα στην ζωή των γονιών τους, να γεμίσουν το συναισθηματικό κενό μίας οικογένειας ή να πραγματώσουν τις προσδοκίες επαγγελματικής εξέλιξης που τρέφουν οι γονείς. Η σχέση μεταξύ συντρόφων μπαίνει σε δεύτερη μοίρα, μετά την σχέση γονέων-παιδιών. Το παιδί αποτελεί το επίκεντρο του οικογενειακού συστήματος, και δεν μπορεί ή με μεγάλη δυσκολία θα μπορέσει να αποδεσμευτεί και να απελευθερωθεί από την οικογένεια. Τα πάντα περιστρέφονται γύρω από το παιδί. Τα όρια γίνονται ασαφή/χάνονται.

Συνηθισμένο ακόμα είναι λόγω της έλλειψης χρόνου που βιώνουν στην καθημερινότητά τους, οι γονείς θεωρούν ότι κάνοντας όλα τα χατίρια στα παιδιά τους αναπληρώνουν τις ώρες που δεν είναι κοντά τους.

Βιβλιογραφία

• Ντράικορς, Ρ.(2006). Η πρόκληση να είμαστε γονείς, Εκδ. Θυμάρι
• Rogge, Jan-Une (2011). Τα παιδιά χρειάζονται όρια- τα έχουν ανάγκη. Αθήνα: Εκδ. Θυμάρι.