Καταρχάς να καταλάβουμε τι εννοούμε με την έννοια εκφοβισμός, δηλαδή το γνωστό ως bullying στην αγγλική γλώσσα. Aφορά οποιαδήποτε περίπτωση εντός και εκτός σχολείου, όπου ένα άτομο επιβάλλεται και προσπαθεί να ελέγξει άλλους με την άσκηση δύναμης και επιθετικότητας/βίας. Γίνεται συνειδητά από την πλευρά του εκφοβιστή και η συμπεριφορά συμβαίνει περισσότερες από μία φορές, πρόκειται για ένα μοτίβο. Μπορεί να αφορά κοινωνικό αποκλεισμό, λεκτική βία, σωματική βία ή και cyber bullying (ηλεκτρονικό εκφοβισμό) όπου το θύμα στοχοποιείται ή/και γίνεται περίγελος ενός ευρύτερου κοινού.
Δεν πρόκειται για ένα φαινόμενο των τελευταίων ετών αντιθέτως έχει παρατηρηθεί και καταγραφεί σε διεθνές επίπεδο εδώ και πολλά χρόνια. Στην Ελλάδα, πράγματι ακούμε περισσότερο για αυτό τα τελευταία χρόνια. Σύμφωνα με το Κέντρο Ευρωπαϊκού Συνταγματικού Δικαίου το φαινόμενο της βίας στο σχολείο καθρεφτίζει την κοινωνία μας στην οποία η έννοια της βίας έχει ενσωματωθεί σε κάθε πτυχή της δημόσιας και ιδιωτικής ζωής των πολιτών ενώ, οι σχέσεις εξουσίας, οι συγκρούσεις και η βία αποτελούν συνέπειες της υποβάθμισης των κοινωνικών αξιών και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Δεν μπορούμε λοιπόν να αγνοήσουμε το ευρύτερο πλαίσιο στο οποίο λαμβάνει χώρα αυτή η αύξηση της επιθετικότητας που μπορεί να ξεπεράσει το χαρακτηρισμό του σχολικού εκφοβισμού και να διαπραχτεί ουσιαστικά έγκλημα ώστε να μιλάμε για εγκληματικότητα ανηλίκων. Τα τελευταία χρόνια στην χώρα μας αλλά και παγκοσμίως έχουν λάβει χώρα σημαντικές πολιτικό-κοινωνικές αλλαγές που φυσικά επηρεάζουν τις κοινωνικές ομάδες, την οικογένεια και ατομικά τον καθένα συμπεριλαμβανομένων και των παιδιών/εφήβων, σε βαθμό που μπορούμε ίσως να μιλήσουμε για συλλογικό τραύμα.
Στην Ελλάδα έχουμε από το 2008 και μετά περάσει μία οικονομική κρίση χρέους, η οποία αφορούσε όλους στην χώρα και κράτησε ως το 2018, μία δεκαετία σχεδόν. Μέσα στο διάστημα αυτό ξεκίνησε ο πόλεμος της Συρίας το 2011 με επιρροές για την χώρα όσον αφορά το μεταναστευτικό ζήτημα το οποίο αποτέλεσε πηγή περεταίρω διχασμού, συγκρούσεων και βίας καθώς συχνά το μεταναστευτικό γίνεται αντικείμενο πολιτικής χειραγώγησης της κοινωνίας, ειδικά όταν επικρατεί δυσμενής οικονομική κατάσταση και οι μετανάστες μπορεί να γίνουν ο αποδιοπομπαίος τράγος. Φυσικά υπήρξαν περιοχές, και ειδικά νησιά όπως η Μυτιλήνη όπου πράγματι επλήγησαν σοβαρά τομείς όπως η τουριστική ανάπτυξη. Εκεί που η χώρα πήγε να πάρει μία ανάσα χτύπησε η διεθνής κρίση υγείας με το κοινωνικό, οικονομικό και ψυχικό αντίκτυπο του κορωνοϊού, και μόλις βγήκαμε από αυτήν -αν θεωρήσουμε ότι έχουμε βγει καθώς εξακολουθούν να υπάρχουν κρούσματα και απώλειες- άρχισαν δύο πόλεμοι ο ένας μετά τον άλλον, αυτός στην Ουκρανία και στο Ισραήλ, επηρεάζοντας τις τιμές, τον πληθωρισμό ακόμα και τις αγοραπωλησίες ακινήτων (πιο πρόσφατα με τον πόλεμο του Ισραήλ)a. Τέλος, υπάρχει διάχυτη σε αρκετό κόσμο η ανησυχία σχετικά με το περιβάλλον και την εξέλιξη των περιβαλλοντικών θεμάτων. Σε χώρες όπως η Αυστραλία, η Βραζιλία, η Ινδία και οι Φιλιππίνες, όπου έγινε έρευνα, 40% των νέων μεταξύ των ηλικιών 16 και 25 (από δείγμα 10.000 ατόμων) αναφέρουν ότι η κλιματική αλλαγή τους προβληματίζει σχετικά με το αν θα τεκνοποιήσουν ή όχι.
Δεν είναι δυνατόν να πιστεύουμε ότι τα παιδιά και οι έφηβοι, θα μείνουν αλώβητοι από όλα αυτά τα οποία επηρεάζουν άμεσα τις ελληνικές οικογένειες. Συχνά στο γραφείο ακούω την εκλογίκευση που θέλουμε να κάνουμε οι ενήλικες, ότι «παιδιά είναι δεν καταλαβαίνουν». «Ο κορωνοϊός τους έκανε καλό, γιατί ήταν με τους γονείς τους», όταν για παράδειγμα, σύμφωνα με στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ, τέσσερεις στους δέκα χώρισαν εν μέσω της περιόδου της καραντίνας. Ίσως η παραπάνω δήλωση ισχύει για μεμονωμένες περιπτώσεις. Συχνά, οι ενήλικες έχουμε άρνηση να παραδεχτούμε τις επιπτώσεις στα παιδιά ακριβώς επειδή τα αγαπάμε πολύ και μας πονάει να παραδεχτούμε στον εαυτό μας καταρχάς πόσο επηρεάζονται. Η ψυχολογία όλων των μελών της οικογένειας επηρεάζει όλα τα μέλη της οικογένειας και πόσο μάλλον τα παιδιά που όσο μικρότερα είναι, μέσα από τον φυσιολογικό παιδικό εγωκεντρισμό τους καταλήγουν να πιστεύουν ότι αυτά φταίνε για τα συναισθήματα ή τις δυσκολίες των γονιών τους. Αρκετά παιδιά κατά την διάρκεια της καραντίνας «παγιδεύτηκαν», όπως το βίωσαν, στο σπίτι με γονείς που δεν ήταν ευχαριστημένοι στο γάμο τους, με αποτέλεσμα να υπάρχουν πολλές συγκρούσεις ή και ξεσπάσματα στα παιδιά ή που δεν μπόρεσαν να διαχειριστούν τις δυσκολίες που σίγουρα έχει μία εφηβεία και όπου ο μαθητής χρειάζεται υποστήριξη. Ή οι γονείς έχασαν την εργασία τους και επιβαρύνθηκαν με περεταίρω οικονομικές αγωνίες ή ακόμα και καταθλιπτικές ή και βίαιες τάσεις. Κατά την διάρκεια της πανδημίας γνωρίζουμε ακόμα ότι αυξήθηκε η κατανάλωση αλκοόλ αλλά και ναρκωτικών (οι διεθνείς στατιστικές μιλάνε για αύξηση θανάτων από αλκοόλ κατά την διάρκεια της πανδημίας).
Οποιασδήποτε μορφής λοιπόν τραυματική εμπειρία ή απειλή (για παράδειγμα όπως ήταν η απειλή θανάτου στον κορωνοϊό), επηρεάζει την ψυχή του παιδιού με συνέπειες που μπορεί να εμφανιστούν και αρκετό καιρό ή και χρόνια αργότερα. Να αναφέρω επίσης γιατί το θεωρώ σημαντικό, χωρίς να ρίχνουμε την ευθύνη μεμονωμένα εκεί αλλά αντιθέτως να κινητοποιηθούμε προσφέροντας πρόληψη και μέριμνα, πως αντίστοιχα είναι φυσιολογικό κάποια από τα παιδιά και τους εφήβους που κατάφεραν να φτάσουν στην Ελλάδα έχοντας βιώσει τον πόλεμο και υποφέρουν από Μετατραυματικό Στρες (PTSD) τα ίδια ή και οι γονείς τους σίγουρα θα είναι περισσότερο επιβαρυμένα. Χωρίς χορήγηση τραυματο-θεραπείας (προσοχή όχι απλής συμβουλευτικής ή ψυχοθεραπείας αλλά εξειδικευμένων θεραπειών) όπως το EMDR ή άλλες προσεγγίσεις, θα συνεχίσουν να υποφέρουν και στο μεγαλύτερο ποσοστό θα δυσκολευτούν στην προσαρμογή στην ευρύτερη κοινωνία, ίσως και με αποτέλεσμα να ενταχθούν σε εγκληματικές οργανώσεις, με re-enactment, δηλαδή επανάληψη, εκδραμάτιση των καταστάσεων που έχουν ζήσει είτε ως θύτες είτε ως θύματα, ένα χαρακτηριστικό γνώρισμα δυστυχώς του ψυχικού τραύματος (χωρίς θεραπεία).
Photo by Morgan Basham
Βιβλιογραφία
Αρτινοπούλου, Β., Μπάμπαλης, Θ., και Νικολόπουλος, Β.Ι. (2016). Πανελλήνια Έρευνα για την Ενδοσχολική Βία και τον Εκφοβισμό στην Πρωτοβάθμια και Δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Υπουργείο Παιδείας, Έρευνας & Θρησκευμάτων.
Κέντρο Ευρωπαϊκού Συνταγματικού Δικαίου, Ίδρυμα Θεμιστοκλή και Δημήτρη Τσάτσου. Οδηγός διαχείρισης περιστατικών σχολικής βίας και εκφοβισμού/
Κοντογιάννης, Μ. (2016). SPEDU, Ειδική Αγωγή. Σχολικός Σύμβουλος Π.Ε70.
Έρευνα
Για τον σχολικό εκφοβισμό:
https://blogs.sch.gr/gkleb/2023/04/02/ereyna-gia-to-vullyng-2022-2023/
Στοιχεία Φυσικής Κίνησης Πληθυσμού 2022 – ΕΛΣΤΑΤ
