Τα όρια έχουν σύμφωνα με την Pia Mellody (Mellody, Miller & Miller, 2003) τρεις στόχους: να αποτρέψουν τους άλλους από το να εισβάλλουν στο χώρο μας και να μας κακοποιήσουν αλλά και να αποτρέψουν εμάς από το να εισβάλουμε στο χώρο των άλλων και να τους κακοποιήσουμε. Με ακέραια, ευέλικτα, εξωτερικά και εσωτερικά όρια, οι άνθρωποι μπορούμε να έχουμε οικειότητα στην ζωή μας και παράλληλα να προστατευτούμε από κακοποίηση, σωματική, σεξουαλική, συναισθηματική, διανοητική ή πνευματική (ή και από το να γίνει κανείς κακοποιητικός σε άλλους). Επίσης τα όρια δίνουν την αίσθηση του «ποιοι είμαστε». Είναι και εξωτερικά αλλά και εσωτερικά.
Τα εξωτερικά όρια αφορούν την απόσταση από τους άλλους και για παράδειγμα μας επιτρέπουν να δώσουμε ή να αρνηθούμε την άδεια να μας αγγίξουν εμάς ή την ιδιωτική μας ιδιοκτησία. Μπορεί να είναι σωματικά και σεξουαλικά. Δηλαδή μπορεί να αφορούν το πόσο κοντά αφήνουμε τους άλλους να μας πλησιάσουν και αν μπορούν να αγγίξουν και την προσωπική μας ιδιοκτησία ή όχι (σωματικά). Ένας άνθρωπος με ακέραια σωματικά όρια θα ζητήσει την άδεια για να αγγίξει τον άλλον, ή για να χρησιμοποιήσει ή μετακινήσει την προσωπική του ιδιοκτησία. Τα σεξουαλικά όρια μας δίνουν το δικαίωμα να αποφασίσουμε με ποιον, πότε, που και πως θα λειτουργήσουμε σεξουαλικά. Και αντίστοιχα να σεβόμαστε τα δικαιώματα των άλλων σε αυτές τις επιλογές.
Τα εσωτερικά όρια προστατεύουν τη σκέψη, τα συναισθήματα, και τη συμπεριφορά μας αναλαμβάνοντας την ευθύνη για αυτά. Κρατώντας τα ξέχωρα από των άλλων ανθρώπων και παύοντας να τους κατηγορούμε για ότι εμείς σκεφτόμαστε, νιώθουμε και κάνουμε. Αντίστοιχα, δεν παίρνουμε την ευθύνη για τις σκέψεις, τα συναισθήματα και τη συμπεριφορά των άλλων, σταματώντας έτσι να χειραγωγούμε και να ελέγχουμε τους γύρω μας.
Οι επιθετικές συμπεριφορές που δείχνουν έλλειψη εξωτερικών ορίων για παράδειγμα περιλαμβάνουν την επιμονή για σεξ όταν ο σύντροφος έχει ήδη αρνηθεί ή το άγγιγμα με οποιονδήποτε τρόπο χωρίς την άδειά του. Οι επιθετικές πράξεις που δείχνουν έλλειψη εσωτερικών ορίων, περιλαμβάνουν χρήση σαρκασμού για να πληγώσουμε ή να υποτιμήσουμε τον άλλον, το να κατηγορούμε άλλους για αυτό που σκεφτόμαστε, νιώθουμε, κάνουμε ή δεν κάνουμε. Αντίστοιχα δείχνει έλλειψη εσωτερικών ορίων το να πιστεύουμε ότι ευθυνόμαστε για τις σκέψεις, πράξεις ή αισθήματα άλλων. Με εξαίρεση φυσικά την περίπτωση ανθρώπων των οποίων οι ασεβείς πράξεις όντως θίγουν την αίσθηση ταυτότητας του άλλου και τις πράξεις του.
Η Pia Mellody (2003), μιλάει για διαφορετικά είδη προβληματικών ορίων: καθόλου όρια, ελαττωματικά, τείχη αντί για όρια και για μία εναλλαγή μεταξύ τειχών σε ανυπαρξία ορίων. Καθόλου όρια: όταν τα όρια είναι ανύπαρκτα δεν υπάρχει αντίληψη της κακοποίησης. Οι άνθρωποι αυτοί δυσκολεύονται να πουν όχι, ή να προστατευτούν. Οι άλλοι μπορεί να τους εκμεταλλευτούν σωματικά, συναισθηματικά, ή διανοητικά. Αδυνατούν να πουν «Στοπ. Δε θέλω» ή «Δεν ευθύνομαι για τα αισθήματά, τις σκέψεις ή την συμπεριφορά σου».
Άνθρωποι με ελαττωματικά όρια μπορούν να πουν όχι κάποιες φορές ή με κάποια άτομα, να βάλουν όρια και να φροντίσουν με τον εαυτό τους. Άλλες φορές ή με άλλους ανθρώπους αδυνατούν να βάλουν όρια. Μπορεί να βάζει όρια όλους εκτός από φιγούρες εξουσίας, ή τον/την σύντροφο ή στο παιδί του. Η βάζει όρια όταν δεν είναι κουρασμένος, άρρωστος ή φοβισμένος. Αντίστοιχα έχουν μερική επίγνωση των ορίων των άλλων, σε συγκεκριμένες καταστάσεις ή με συγκεκριμένα άτομα γίνονται διώκτες, εισβάλλοντας στη ζωή κάποιου άλλου και προσπαθώντας να τον ελέγξουν ή να τον χειραγωγήσουν.
Τα τείχη αντί για όρια προσφέρουν την απόλυτη προστασία αλλά χωρίς οικειότητα. Συχνά ένα σύστημα είναι φτιαγμένο από θυμό ή φόβο. Οι άνθρωποι που χρησιμοποιούν ένα τείχος δίνουν το μήνυμα (είτε λεκτικά είτε μη-λεκτικά) ότι «αν με πλησιάσεις, ή αν πεις κάτι για το τάδε, θα εκραγώ. Μπορεί να σε χτυπήσω ή να σου βάλω τις φωνές, γι’ αυτό πρόσεχε!». Οι άλλοι φοβούνται να πλησιάσουν, μήπως και πυροδοτήσουν αυτό το θυμό.
Άλλοι χρησιμοποιούν ένα τείχος φόβου υποχωρώντας στους άλλους για να παραμείνουν ασφαλείς. Θα αποφύγουν τα πάρτι, την κουβεντούλα. Το μήνυμα που εκπέμπει είναι: «Μη με πλησιάζεις, γιατί θα διαλυθώ. Είμαι εύθραυστος και φοβισμένος, που δε μπορώ να χειριστώ την επαφή με κανέναν». Δυστυχώς ένας διώκτης έλκεται από ένα τέτοιο άτομο. Το τείχος του φόβου δεν είναι αποτελεσματική προστασία από διώκτες. Οι άνθρωποι που έχουν χτίσει τοίχους φόβου, κάθονται σπίτι μόνοι, αρνούνται ευκαιρίες να πάνε σε πάρτι, ακόμα και προτάσεις γάμου με ανθρώπους που αγαπούν, λόγω του φόβου τους ότι οι άλλοι θα διαπεράσουν τα τείχη της άμυνας τους και θα τους κακοποιήσουν. Οι αρνήσεις μπορεί να εκφραστούν με θυμό ή με απότομη συμπεριφορά, που θα δυσκολέψει και τις δύο πλευρές.
Δύο άλλα είδη τειχών είναι αυτό της σιωπής και αυτό με τα πολλά λόγια. Στην πρώτη περίπτωση, το άτομο γίνεται σιωπηλό και παρατηρεί τι συμβαίνει γύρω του παρά συμμετέχει. Από την άλλη, κάποιος άλλος μπορεί να χρησιμοποιήσει ένα τοίχος από λόγια, μιλώντας υπερβολικά, ακόμα και όταν άλλος κάποιος προσπαθεί ευγενικά να συμμετέχει στην συζήτηση δε του επιτρέπει, κάνοντας ένα σχόλιο ή αλλάζοντας το θέμα.
Ένα άτομο μπορεί να κινείται από το ένα τοίχος στο άλλο, αλλάζοντας από το θυμό στο φόβο, στα λόγια ή στη σιωπή, παραμένοντας πάντα απρόσβλητος πίσω από τα τείχη του. Αν και προσφέρουν προστασία, απαγορεύουν την είσοδο στην οικειότητα και αφήνουν το άτομο πιο απομονωμένο και μόνο. Ένα τείχος, ίσως είναι κατάλληλο όταν ένα άτομο χρειάζεται προστασία από κάποιον που είναι κακοποιητικός, ή όταν ένα άτομο πρόκειται να χάσει τον έλεγχο του εαυτού του και να κακοποιήσει κάποιον άλλο.
Οι άνθρωποι υιοθετούν τα συστήματα ορίων που είχαν και οι γονείς τους. Αν ο ένας γονιός είχε τείχη και ο άλλος ανύπαρκτα όρια, το παιδί μπορεί να γίνει ενήλικας που μετακινείται ανάμεσα στα δύο. Τα μικρά παιδιά δεν έχουν όρια ή τρόπο να προστατεύουν τον εαυτό τους από την κακοποίηση ή ακόμα και το να μην είναι κακοποιητικά προς άλλους. Οι γονείς θα πρέπει να τα προστατέψουν από την κακοποίηση των άλλων (ειδικά από τους ίδιους τους γονείς) αλλά και θα αντιτίθενται με σεβασμό στην κακοποιητική συμπεριφορά των παιδιών τους. Αυτή η προστασία και η εναντίωση των γονιών διδάσκει στα παιδιά να έχουν υγιή και σταθερά, αλλά ευέλικτα όρια μεγαλώνοντας.
Θα μιλήσουμε περισσότερο σε επόμενο άρθρο για το πως μπορεί να δυσκολεύεται να αναγνωρίσει και να εκφράσει κανείς την πραγματικότητά του (σε επίπεδο σκέψεων, συναισθημάτων, σωματικών αισθήσεων και συμπεριφοράς), γεγονός που συντελεί στην δυσκολία θέσπισης ορίων (Mellody, Miller & Miller, 2003).
Βιβλιογραφία
Mellody, P., Miller, A.W. & Miller, J.K. (1989, 2003). Εξάρτηση, Συνεξάρτηση, Τι Είναι, Από Που Προέρχονται, Πως Υπονομεύουν τη Ζωή Μας. Μετ. Ρουμπίνη Βασιλοπούλου. Αθήνα: Εκδ. Φυτράκη
