Η κατανόηση της λειτουργίας του θυμού και η δέσμευση για εύρεση πιο υγιεινών, πιο αποτελεσματικών τρόπων για την επίτευξη της ίδιας λειτουργίας (για παράδειγμα την επίτευξη κάποιων στόχων ή την θεσμοθέτηση ορίων) είναι βοηθητική. Η διάκριση μεταξύ του θυμού με ένταση «κατάλληλου» βαθμού και του θυμού που είναι εκτός ελέγχου βοηθάει. Υπάρχει πράγματι, μια πολύ σημαντική διαφορά μεταξύ έντασης και οργής (Hayes, 2019).
Ερευνητές, έχουν εντοπίσει όντως, κάποια διαπραγματευτικά πλεονεκτήματα στον «ελεγχόμενο θυμό». Σε μια μελέτη ερευνητές της εμπορικής σχολής INSEAD είχαν διαπιστώσει ότι οι εθελοντές που εκπαιδεύθηκαν ώστε να υποκρίνονται πως είναι θυμωμένοι επετύγχαναν περισσότερες παραχωρήσεις από τους συνομιλητές τους, τουλάχιστον όπου οι εθελοντές είχαν αμερικανική καταγωγή (αν και είχε τα ακριβώς αντίθετα αποτελέσματα στους εθελοντές ασιατικής καταγωγής), (now.24.gr, 2020).
Για να είναι ο θυμός «ελεγχόμενος», είναι σημαντικό να καλλιεργηθεί ανοχή στη δυσφορία, έτσι ώστε να μπορείτε να ανεχτεί κανείς τα συναισθήματά του/της και να είναι συνειδητός ως προς το τι βιώνει και πως αντιδράει όταν έρθει αντιμέτωπος με εμπειρίες που μπορεί να ενεργοποιήσουν μοτίβα θυμωμένων αντιδράσεων, για παράδειγμα εμπειρίες που εμπεριέχουν απογοήτευση ή αίσθηση ότι «δεν αξίζω», «δεν είμαι αρκετός/η» ή ανησυχία για το μέλλον (Hayes, 2019). Ας δούμε μερικά από αυτά που μπορεί να βοηθήσουν στην διαχείριση του εκτός ελέγχου θυμού/οργής.
Η συγχώρεση
Η επιθετικότητα αφορά τη πραγματική ή φανταστική (δεν ήταν αλλά έτσι βιώθηκε), εμπειρία του να αδικηθεί κάποιος, να πληγωθεί, κακοποιηθεί, ή να του συμπεριφερθούν άδικα. Άρα μέρος του τι μπορεί να είναι χρήσιμο, είναι η απελευθέρωση από την μνησικακία (που συντηρείτε επειδή έχει αδικηθεί, κακοποιηθεί κλπ.) και η βαθιά κατανόηση ότι το να συνεχίσει να «κουβαλά» αυτή την μνησικακία πληγώνει πολύ περισσότερο εκείνον/η από το πρόσωπο με το οποίο είναι θυμωμένος/η.
Η συγχώρεση, μπορεί να είναι σημαντικό κομμάτι της δουλειάς με τον εαυτό, που χρειάζεται να κάνει κανείς και δεν είναι εύκολη διαδικασία. Παίρνει πολύ χρόνο να απελευθερώσει τον θυμό του για κάποιον κανείς, ή ακόμα και να καταφέρει να νιώσει κάποια αίσθηση συμπόνοιας για τον άλλο άνθρωπο, που τον/την έχει πληγώσει. Επειδή μάλλον ο άλλος άνθρωπος (πχ. ηλικιωμένοι γονείς κάποιου) δε πρόκειται να αλλάξει (ή δεν είναι ευθύνη κάποιου να τον/την αλλάξει χωρίς να το θέλει), είναι σημαντικό για τον ίδιο, να συνεχίσει να πορεύεται κανείς χωρίς να μεταφέρει τα μοτίβα αλληλεπίδρασης που καλλιεργήθηκαν με αυτόν τον άνθρωπο και σε άλλες σχέσεις όπως συνήθως συμβαίνει ασυνείδητα και άθελα του/της (ερωτικές, εργασιακές και στην σχέση με τον εαυτό).
Η έρευνα δείχνει ότι υπάρχει λιγότερη κατάθλιψη, λιγότερο μετα-τραυματικό στρες, λιγότερη επιθετικότητα όταν οι άνθρωποι αποφασίζουν να δουλέψουν με τον εαυτό τους με σκοπό την συγχώρεση. Η συχώρεση δε σημαίνει ότι ξεχνάει κανείς ή δικαιολογεί την συμπεριφορά του άλλου. Έχει να κάνει με το να επιλέγει κανείς, ενδυναμωμένος και όχι ως θύμα. Επιλέγει να συγχωρήσει γιατί δεν θέλει να συνεχίσει να κουβαλάει την μνησικακία (O’Hanlon, 2011).
Η Borysenko (1988) αναφέρει ότι η συγχώρεση αφορά την απελευθέρωση του εαυτού, έτσι ώστε να μην λες τον εαυτό σου την ίδια ιστορία ξανά και ξανά, και μην επιτρέποντας σε αυτή την εμπειρία να σε στοιχειώσει και φυλακίσει. Έχει να κάνει με εσωτερική ελευθερία. Όταν παίζεις στο μυαλό σου την ίδια ιστορία, εξακολουθείς να ενεργοποιείς την αμυγδαλή σου στο σήμερα, προκαλώντας στρες στον εαυτό σου. Ίσως από μία κακοποιητική σχέση με ένα γονιό, να προέκυψαν και κάποια πλεονεκτήματα. Ίσως εκ των υστέρων συνειδητοποιήσει κανείς ότι έγινε περισσότερο ανεξάρτητος ή περισσότερο ικανός να βρίσκει λύσεις. Λέγοντας στον εαυτό του ότι μπορεί να μάθει από όλων των ειδών τις εμπειρίες, ξαναγράφει την ιστορία του. Με αυτό τον τρόπο μπορεί και να μετακινηθεί από την θέση του θύματος, σε μία θέση περισσότερο ενδυναμωμένη με περισσότερη εσωτερική ελευθερία.
Η McGonigal (2011) αναφέρεται σε μία έρευνα που διεξαχθεί το 2009 στο Πανεπιστήμιο του Wisconsin, σε άντρες που είχαν κάποιο προ-υπάρχον καρδιακό νόσημα. Ήταν άνθρωποι που συντηρούσαν μέσα τους δυνατό θυμό για κάποια τραυματική εμπειρία ή επίθεση που είχαν δεχτεί. Είχαν λοιπόν και τα δύο, θυμό για την τραυματική εμπειρία και κάποιο καρδιακό νόσημα. Αρχικά, ο καθένας από αυτούς τους άντρες μίλησε για την εμπειρία που τους θύμωνε ενώ έκαναν ένα στρες τεστ. Αυτό το είδος τεστ αφορά την ένεση αβλαβών χημικών στοιχείων στο χέρι που φτάνουν από εκεί στην καρδιά μέσω της ροής/κυκλοφορίας του αίματος. Με μία ακτινογραφία, μπορεί κανείς να δει το μέρος του ιστού της καρδιάς που απορροφά αυτά τα στοιχεία. Άρα, μία υγιής καρδιά θα φανεί λαμπερή και φωτεινή. Αυτό που βρήκαν ήταν ότι ο θυμός μπορεί να μειώσει την ροή του αίματος προς την καρδιά με ένα τρόπο που βάζει σε κίνδυνο για καρδιακή προσβολή και άλλα προβλήματα. Βρήκαν ότι στους άντρες που ήταν θυμωμένοι, υπήρχαν μαύρες κηλίδες στην καρδιά όταν αυτοί σκέφτοταν αυτά που τους θύμωναν. Τους δόθηκε μία παρέμβαση συγχώρεσης, όπου τους ζητήθηκε να σκεφτούν την κατάσταση μέσα από μία συμπονετική ματιά και να αναγνωρίσουν/τιμήσουν τον πόνο τους που είναι πολύ σημαντικό βήμα στο δρόμο προς την συγχώρεση. Η συγχώρεση έχει να κάνει και με την συμπόνοια για τον εαυτό. Έχει κάποιο νόημα να εξετάσει κανείς την ιστορία του ανθρώπου που προκάλεσε την κακοποίηση και του συστήματος που δημιούργησε τον πόνο. Επίσης να προσπαθήσει να δει μέσα από μία συμπονετική ματιά τον εαυτό του, βλέποντας την αιτία του πόνου του και των πράξεων του, κατανοώντας τις δικές του πράξεις και τον εαυτό του ως κάποιον που χρειάζονται να μεγαλώσει και να αλλάξει. Άρα μιλάμε για αποδοχή του εαυτού και κατανόηση της συμπεριφοράς του άλλου. Όχι ότι εγκρίνουν την συμπεριφορά. Όταν δέκα εβδομάδες αργότερα ξαναέκαναν το τεστ ενώ μιλούσαν για την τραυματική εμπειρία, δεν εμφανίστηκαν τόσες μαύρες κηλίδες όσο πριν. Η διαφορετική αντίληψη του περιστατικού άλλαξε και το τι συνέβαινε στο σώμα τους όταν σκέφτονταν για αυτή την εμπειρία.
Η συνειδητοποίηση ότι η αντίληψη ότι «ο θυμός με κάνει δυνατό» είναι μύθος
Η Borysenko (1988) αναφέρει να συζητά σε ομιλία της με εφήβους σε σχολείο σωφρονιστικού ιδρύματος και να ρωτά τι πιστεύουν ότι έχει περισσότερη δύναμη ο θυμός ή η αγάπη. Γελάσανε και είπαν ότι ο θυμός κάνει κάποιον πιο δυνατό. Κάλεσε έναν από τους μαθητές και του ζήτησε να απλώσει το χέρι του. Θα έπρεπε να το κρατήσει απλωμένο στο πλαι ενώ η ίδια το πίεζε να κατέβει προς τα κάτω (σαν μπα-ντε-φέρ). Αρχικά του ζήτησε να σκεφτεί κάτι που τον θυμώνει πολύ. Δοκιμάζοντας να κατεβάσει το χέρι του εκείνη την ώρα, εύκολα και με λίγη δύναμη, κατέβασε το χέρι του. Τον ρώτησε τι τον είχε κάνει θυμωμένο και ανέφερε ένα περιστατικό με τον θετό του πατέρα, ένα περιστατικό κακοποίησης. Βίωνε συναισθήματα στεναχώριας και ένιωθε ευάλωτος (συναισθήματα που κρύβονταν πίσω από το θυμό) που έφερναν αδυναμία. Στη συνέχεια του ζήτησε να σκεφτεί μία εικόνα αγάπης ενώ κρατούσε το χέρι του ίσιο στο πλαι του. Το κράτησε εκεί με πολύ δύναμη και δεν μπόρεσε να του το κατεβάσει. Τον ρώτησε τι σκέφτηκε και αποκρίθηκε ότι σκέφτηκε τον μικρό του αδερφό και πόσο τον αγαπάει και ότι θα έκανε τα πάντα για να τον προστατεύσει. Συζήτησε μαζί τους για το πώς μας αποδυναμώνει ο θυμός και την ενδυναμωτική επίδραση της αγάπης.
Η συνειδητοποίηση ότι η σκέψη και νοοτροπία ότι «χρειάζεται να ξεσπάσω κάπου» είναι επίσης μύθος και επιφέρει περισσότερο πόνο στον εαυτό και τους άλλους
Η McGonigal (2011) μιλαέι για την εμπειρία πολλών και το μύθο ότι ο θυμός θα πρέπει να εκτονωθεί: «πρέπει» να φωνάξω , να χτυπήσω κλπ. για να νιώσω καλύτερα. Στην πραγματικότητά, υπάρχει μεγάλο κόστος σε αυτό και οι συνέπειες φέρουν περισσότερο πόνο. Χρειάζεται κανείς να αρχίσει να αναγνωρίζει το πώς είναι να βιώνει αυτή την παρόρμηση (να δράσει/ αντιδράσει με θυμό) και να δώσει στον εαυτό του χρόνο, με ανάσες, περπάτημα ή ότι χρειαστεί για να μην ενδώσει. Σαν ο θυμός να είναι ένα κύμα το οποίο θα το σερφάρει και δε θα αφεθεί να τον πνίξει, πχ. χρησιμοποιώντας την ανάσα του/της για να διαχειριστεί αυτή την παρόρμηση. Όταν μπορεί να έχει τον έλεγχο του εαυτού του καλό θα είναι να εκφράσει το όποιο παράπονο ή δυσαρέσκεια με συζήτηση, έτσι ώστε να μην μαζεύονται και ξεσπάει τελικά με άσχημο τρόπο.
Φυσικά και όλα τα προαναφερθέντα είναι μόνο μία εισαγωγή στο θέμα του θυμού αυτού του παρεξηγημένου συναισθήματος που όπως όλα τα συναισθήματα έχει και την χρησιμότητά του. Μπορεί όμως ενώ είναι χρήσιμο για παράδειγμα για να βάλει τα όριά του κανείς, να καταλήξει σε έλλειψη σεβασμού των ορίων των άλλων. Ο εκτός ελέγχου θυμός που εκφράζεται συχνά είναι ένδειξη ότι χρειάζεται θεραπεία για την ανακούφιση έντονου πόνου που υποβόσκει και δεν το παραδέχεται απαραίτητα κανείς ούτε στον ίδιο του τον εαυτό, συνήθως από τραυματικές εμπειρίες που μπορεί να έχουν εκλογικευτεί. Για παράδειγμα: «όλους μας χτύπαγαν με τη ζώνη, καλά έκαναν, μια χαρά βγήκαμε» είναι κάτι που οι ψυχοθεραπευτές ακούμε συχνά από ανθρώπους που επαναλαμβάνουν δυστυχώς αυτές τις εκλογικευμένες συμπεριφορές ασυνείδητα στην συνέχεια στα παιδιά τους. Το EMDR (Eye Movement Desensitization Reprocessing) είναι μία από τις θεραπείες που βοηθούν στην διαχείριση τραυματικών εμπειριών και των συναισθημάτων που απορρέουν από αυτές. Όταν φροντίζουμε την ψυχική υγεία φροντίζουμε για μία καλύτερη ζωή για εμάς και τους γύρω μας.
Βιβλιογραφία
Borysenko, J. (1988). Minding the Body, Mending the Mind. Bantam Books.
Hayes, S. C. (2019). A Liberated Mind: How to Pivot Toward What Matters. Penguin Publishing Group.
McGonigal, K. (2011). The Willpower Instinct: How Self-Control Works, Why It Matters, and What You Can Do to Get More of It. Penguin.
O’Hanlon, B. (2011). Quick Steps to Resolving Trauma. O’Hanlon and O’Hanlon, Inc.
Photo by Brooke
