Tι μπορεί να κινητοποιήσει το συναίσθημα του θυμού σε ένα άνθρωπο, σύμφωνα με τις απόψεις έμπειρων επιστημόνων, που μελετούν την ανθρώπινη ψυχολογία και νευροεπιστήμη;

Ο Steven Hayes (2019) πιστεύει ότι η ίδια η αντίληψη που έχει κανείς για τον εαυτό του, μπορεί να οδηγήσει στον θυμό. Υποστηρίζει ότι συνήθως υπάρχει, είτε μια σκέψη που συνδέεται με μια απειλή – ειδικά εκείνη της ανεπάρκειας («είμαι ανεπαρκής») ή αμφισβήτηση του εαυτού και του «ποιος θεωρώ ότι είμαι». Όταν η αντίληψη που κάποιος έχει για τον εαυτό του, δέχεται επίθεση, είναι σαν να δέχεται ο ίδιος επίθεση. Για παράδειγμα όταν έχει μία αντίληψη του εαυτού του ως επιτυχημένου και κάποιος τον αμφισβητεί. Το να δρα κανείς πάνω στο θυμό του, τείνει να εκλογικεύεται μέσα από σκέψεις όπως: «Ναι, το άξιζαν», «είναι άδικο» ή «Έχω δίκιο». Όταν μικρά παιδιά μαλώνουν στο σχολείο, θα νόμιζε κανείς ότι είναι επειδή κάποιος τους παίρνει τα παιχνίδια τους. Αλλά η πιο κοινή πηγή διαμάχης αφορά το «ποιος έχει δίκιο».

Μπορεί κανείς να υπερασπίζεται τα επιχειρήματά του σαν να εξαρτάται η ζωή του από αυτά. Μερικές φορές οι άνθρωποι έχουν τον φόβο ότι «αν δεν είμαι αυτός που λέω ότι είμαι, τότε τι είμαι; Τίποτα;». Όταν μπορείτε να δείτε ότι είστε κάτι περισσότερο από την ιστορία σας, μειώνεται η ανάγκη να την προστατέψετε επιθετικά. Είναι χρήσιμο να μάθετε ποια ιστορία λέτε στον εαυτό σας, πως δημιουργήθηκε, πως συντηρείτε και πώς απειλείται. Για παράδειγμα, το να έχει κάποιος προσδοκίες από τον εαυτό του (και τους άλλους) για τελειότητα και αριστεία, αναπόφευκτα θα οδηγήσει σε απογοήτευση και πολύ πιθανόν θυμό.

Ο Schwartz (2019) αναφέρει ότι ο θυμός μπορεί να λειτουργεί ως «προστάτης». Για άτομα που έχουν την τάση να αντιδρούν θυμωμένα, ο θυμός πιθανών λειτουργούσε προστατευτικά όταν ήταν νέοι. Ή καταπίεζαν το θυμό τους, αλλά τώρα ορκίστηκαν ότι δεν θα καταπιέσουν αυτό το συναίσθημα πια. Υπάρχουν θυμωμένα μέρη του εαυτού που προσπαθούν να προλάβουν οτιδήποτε μπορεί να βλάψει το άτομο και υπάρχουν θυμωμένα μέρη που αντιδρούν ώστε να μην τραυματιστούν από ένα επίφοβο γεγονός. Συμβουλεύει να είναι κανείς τουλάχιστον λίγο περίεργος για το πως τον εξυπηρετεί ο θυμός του και γιατί κάνει ό, τι κάνει. Να καταλάβει τι φοβάται να συμβεί αν δεν δρούσε με θυμό. Για πολλούς αυτό που φοβούνται είναι η παθητικότητα, να μην είναι παθητικοί σε καταστάσεις («θύματα»). Το να μην υπερασπιστούν τον εαυτό τους, καθώς αυτό το παθητικό μέρος τους, επιτρέπει να χρησιμοποιηθούν από άλλους. Στην πραγματικότητα για τον Schwartz (2019) και οι δύο συμπεριφορές, προστατεύουν κάποιο μέρος τους που έχει κολλήσει σε κάποια τραυματική μνήμη όπου προδόθηκαν ή κακοποιήθηκαν με κάποιο τρόπο.

Ο Siegel (2010) αναφέρει ότι μερικοί άνθρωποι έχουν τάση να εκφράζουν τον θυμό τους λόγω μίμησης προτύπων με τα οποία μεγάλωσαν. Κάποιοι είναι θυμωμένοι γιατί βίωσαν τραυματικές καταστάσεις και τους τρομοκρατούν εικόνες, σκέψεις, μνήμες και συναισθήματα συνδεδεμένα με το τραυματικό γεγονός. Όποτε οτιδήποτε σχετικό με το τραύμα αναδύεται ή προκύπτει, ο θυμός τους αναδύεται ακόμα πιο δυνατά και καθαρά σαν ενός είδους ασπίδα, ένας τρόπος να μην νιώσουν άλλα συναισθήματα. Εκδηλώνεται θυμός, για τον Siegel (2010), όταν κάποιος έχει μία συγκέντρωση πόνου/τραυμάτων χωρίς ενσυναίσθηση, υποστήριξη, ή χωρίς να είχε κάποιον να τον/την προστατέψει.

Ο O’Hanlon (2011) στους συνηθισμένους λόγους πρόκλησης θυμού συμπεριλαμβάνει τις προθέσεις στόχων που δεν διεκπεραιώθηκαν. Οι άνθρωποι αναστατώνονται επειδή ήθελαν κάτι να συμβεί, σκόπευαν να κάνουν κάτι, και με κάποιο τρόπο ο στόχος τους μπλοκαρίστηκε. Ήθελαν να βρουν μια συγκεκριμένη δουλειά ή ήθελαν ένα συγκεκριμένο άτομο να τους αγαπήσει και δεν το έκανε. Επίσης, οι ανεκπλήρωτες προσδοκίες, που είναι κάτι που είναι παρόμοιο. Περιμένατε από τον εαυτό σας, τον κόσμο ή άλλους ανθρώπους να είναι διαφορετικοί από αυτό που είναι. Τέλος, για τον O’Hanlon (2011), αιτία θυμού είναι η επικοινωνία που δεν διεκπεραιώθηκε. Υπάρχει κάτι που δεν έχετε πει δυνατά στον εαυτό σας ή σε κάποιον άλλο.

Στα ζευγάρια, η πιο κοινή πηγή θυμού είναι η αίσθηση εγκατάλειψης, αδιαφορίας από τον/την σύντροφο που δεν εκφράζεται. Ακόμα, σύμφωνα με το Gottman Institute, κυρίαρχο κριτήριο που καθορίζει την ικανοποίηση μέσα στο γάμο, είναι το κατά πόσο ο σύντροφος ανταποκρίνεται στις προσδοκίες τους. Ο Yapko (2016) αναφέρει χιουμοριστικά την εικόνα ενός καρτούν όπου μία γυναίκα που δείχνει ιδιαίτερα δυστυχής και λέει στον φίλο της: «Αν με αγαπούσες πραγματικά, θα κέρδιζες το λαχείο» και δείχνει ανίδεη στο ότι η προσδοκία της είναι μη-ρεαλιστική. Για τον Yapko (2016), ο θυμός μπορεί λοιπόν να αφορά τις προσδοκίες κάποιου αλλά και την ικανότητα διαχείρισης και ανοχής της δυσφορίας, την ικανότητα ελέγχου της παρόρμησης αλλά και την ικανότητα ανάληψης ευθύνης των συναισθημάτων του/της. Άνθρωποι που θυμώνουν πολύ, τείνουν να προβάλουν πολύ (για παράδειγμα προβάλει κανείς τα δικά του ελαττώματα σε άλλους και δεν αντιλαμβάνεται ότι φέρει τα ίδια ελαττώματα). Τείνουν να βλέπουν την αιτία των προβλημάτων τους κάτι που κάνουν οι άλλοι, και όχι οι ίδιοι. Επίσης μπορεί να υπάρχει σωματικός ή συναισθηματικός πόνος, ο οποίος να είναι πηγή θυμού. Ο θυμός μπορεί να βιωθεί ως λειτουργικός, και ότι θα ήταν χαζό εκ μέρους του/της να μην εκφράζεται. Το ίδιο και η επιθετικότητα. Η υποτίμηση άλλων, το να κατηγορεί άλλους, η αποφυγή του πόνου με αυτό τον τρόπο ή η προβολή σε άλλους, μπορεί να βιώνεται ως κάτι που ακριβώς έτσι θα έπρεπε να είναι.

Σύμφωνα με τον Levine (2016), ο  θυμός που ματαιώνεται ή δεν εκφράζεται, εκφράζεται τελικά ως επιθετικότητα. Υπάρχουν άνθρωποι που είναι θυμωμένοι γιατί έχουν βιώσει έλλειψη ευαισθησίας στις πατρικές οικογένειες, και μεταφέρουν αυτό το θυμό σε όλες τις σχέσεις τους. Κάποιοι άνθρωποι είναι θυμωμένοι γιατί έρχονται από θυμωμένες οικογένειες, και λειτουργούν με υπερδιέγερση και τείνουν να εκφραστούν με θυμό.

Ακόμα, κάποιοι είναι θυμωμένοι γιατί είναι πολύ ευάλωτοι στην ντροπή. Είναι ευάλωτοι σε υπαρξιακή μοναξιά. Συχνά οι άνθρωποι δεν μπορούν να ανεχτούν την ντροπή, και μόλις νιώσουν ίχνος ντροπής εκφράζονται αντ’ αυτού με οργή και επίθεση. Αυτό που νιώθουν/εκφράζουν είναι ότι: «Δεν θα είμαι εγώ που θα νιώσει μικρός, αλλά εσύ. Δε θα με μειώσεις εσύ – εσύ θα μειωθείς».

Υπάρχουν όμως και άλλοι τρόποι αντιμετώπισης των καταστάσεων. Είναι δύσκολο να αναγνωρίσουμε το προσωπικό κόστος του θυμού εκείνη την στιγμή αλλά και τις μακροπρόθεσμες συνέπειές του στις σχέσεις μας. Η συνειδητοποίηση του κόστους του ανεξέλεγκτου θυμού και η διάκριση του από την υγιή ένταση μπορεί να είναι χρήσιμη. Περισσότερα για το τι μπορεί να βοηθήσει σε επόμενο άρθρο.

Βιβλιογραφία

Borysenko, J. (1988). Minding the Body, Mending the Mind. Bantam Books.

Hayes, S. C. (2019). A Liberated Mind: How to Pivot Toward What Matters. Penguin Publishing Group.

McGonigal, K. (2011). The Willpower Instinct: How Self-Control Works, Why It Matters, and What You Can Do to Get More of It. Penguin.

O’Hanlon, B. (2011). Quick Steps to Resolving Trauma. O’Hanlon and O’Hanlon, Inc.

Siegel, R. D. (2010). The Mindfulness Solution: Everyday Practices for Everyday Problems. Guilford Press.

Schwartz, R.C. & Sweezy, M. (2019). Internal Family Systems Therapy. Guilford Publications.

Yapko, M. (2016). The Discriminating Therapist: Asking “How” Questions, Making Distinctions, And Finding Direction in Therapy. Yapko Publications.

Levine, P.A. (2016). Trauma and Memory: Brain and Body in a Search for the Living Past. North Atlantic Books.